رێبازا ڕياليــزم

 رێبازا ڕياليــزم

   زاراڤێ ڕياليزم ڕامانا وێ ڕەوشا بينينا بياڤێن جڤاكى يە ب وى ڕەنگێ كو هەين د جيهانا دەرڤەدا و ئەو هزرێن د ناخێ مروڤى دا  نڤستى و هەروەسا باوەرى يە ب زانستى بۆ چارەسەركرنا گرفتێن مرۆڤايەتى. د بنەجه دا ڤێ رێبازێ سەرهەلدا وەك دژايەتييەك بەرامبەر رێبازا ڕۆمانسى و رێبازا هونەر ژ بۆ هونەرى و هزرێن وان يێن ئاشوپى و نە پێدڤى و هەروەسا ژ ئەنجامێ باندۆرا جڤاكێ پيشەسازى و گەشەكرنا فەلسەفا ژيرانە يا ماددى و سەربخوەبوونا زانستێ جڤاكناسى. ل وى سەردەمى نڤيسەرێن شانۆيێ هەول ددا فشارێ بێخنە سەر هەستێن بينەران بئافراندنا چەند ئالاڤێن هەستيار وسەرنجا بينەران بۆ خوە ڕابكێشن و هێدى هێدى هەمى داڤێن ئالۆز ڤەكەنەڤە تا دگەهشتنە دۆماهيا چيروكێ ب جورەكى كو دگوتنێ "ميلودراما". رێبازا ڕياليزم ل نيڤا دووێ يا سەدەيا نۆزدان پەيدابوو وەك هەولەك كو شانۆيێ بكەتە جهەك پتر مفادار بۆ جڤاكى ب تايبەتى پشتى شۆڕەشا ئەوڕۆپى كو هەوەكا مەزن دەست پێكر بۆ دووبارە بنيات دانانا هزرێن سياسى و جڤاكى و ئابورى پێخەمەت بەرژوەنديا مروڤايەتييێ و گۆڕينا جڤاكى نەخاسمە د چينا هەژار و چينا ناڤەنددا. 

   ژ لايێ تەكنيكى ڤە ژى مريدێن ڤێ رێبازێ زمان و دەڤوكێ چينا ناڤەند و هەژار بكارئينا و پەيڤێن سڤك و ئاسان و ئەوێن رۆژانە ل سەر زارێ خەلكى بكاردئينان بەروڤاژى ژ نڤيسينێن كلاسيكى و ڕۆمانسى ئەوێن دەڤوكێ چينا ئەرستوقراتى و پەيڤێن گران و ڕامان بەرزە و پڕ ژ هزرێن ئاشوپى بكاردئينا. 

    فەرەنسا، بريتانيا و ڕۆسيا ژ وەلاتێن پێشەنگن د پەيدابوونا ڤێ رێبازێ و گەشەكرنا وێ. ل فەرەنسا چەند نڤيسەرێن خۆدان ئەزمون وەك: فلوبير، بالزاك و ستاندال ... هتد. و ل بريتانيا چەند نڤيسەر ب ناڤ ودەنگ بوون وەك: چارلز ديكنز و والنز سكۆت، جۆرج ئيليۆت ...هتد. و ل ڕۆسيا نڤيسەرێن ڤێ رێبازا دزۆرن و ديروكەكا دێرين يا هەى د ڤى بياڤى دا وەك: گوگول، بوشكين، چيخوف، دوستيوڤسكى و تۆلستۆى. لێ يێ ئێكەم جار ئەڤ زاراڤە بكارئيناى رۆمان نڤيسێ فەرەنسى چامپفلورى (1889-1821) بوو يێ دژى هەموو ڕەنگێن ئەدەبێ ئاشۆپى دڕاوەستا( ). ژ نڤيسەرێن هەرە ب ناڤ و دەنگ د ڤى بوارى دا نڤيسەرێ نەرويجى هێنريك ئيبسنە (1906-1828) وەك بابێ شانۆيا سەردەم دهێتە نياسين. شانۆيێن وى دەربڕينێ ژ ڕەوشا جڤاكێ ئەوروپى دكەن و ڕەوشا مروڤايەتييێ و هەڤڕكى دناڤ بەرا ڕاستيێ و دورهێلێ ئەو تێدا دژين ل وى سەردەمى. ئەو بابەتێن وى دهەلبژارتن كەسێ ل پێش وى بڕەنگەكى بەرچاڤ ل سەر نە نڤيساندبوون وەك گرفتێن هەژاران و ژيارا چينا ناڤەند و تايبەتمەنديێن ژيانا دناڤبەرا هەڤژينان و سەرخوەبوونا ئافرەتێ و هتد... .

   ل گورى ديتنا ڕەخنەگران رێبازا ڕياليزم ل سەر ڤان قوتابخانان دهێتە پارڤەكرن:

ڕياليزما ڕەخنەيى .1

2. ڕياليزما سروشتى (خوەزايى) ئانكو نێيچراليزم.

3. ڕياليزما سۆسياليست.

   هند ڕەخنەگر دوو جورێن دن يێن ڕياليزمێ وەك رێباز پێناسەدكەن وەك: ڕياليزما شۆڕەشگێرانە. باوەريێ ب گۆڕينا مروڤى دكەت كو باشتر ببيت. دبەرهەمێن ماكسيم گورگى دا دهێتە ديتن دەمێ پشتەڤانييا خۆ ڕاگەهاندى بۆ ماركسيزمێ. و هەروەسا ڕياليزما فوتوگرافى. ئەڤ رێبازە رەوشا مروڤى وەك وێنەيەكێ فوتوگرافى نيشان ددەت بێى كو ڕەخنێ لێ بكەت يان بيرو باوەريێن خوە ل سەر دەرببڕيت. د بەرهەمێن بالزاكێ فەرەنسى و تۆرژينيڤى روسى دهێتە ديتن.

ڕياليزما ڕەخنەيى:

   د بنەڕەتدا دەمێ رێبازا ڕياليزم پەيدا بووى، ڕياليزما ڕەخنەيى بوو د سەدەيا نۆزدان دا. چونكە رەوشا جڤاكێ پيشەسازى يێ ئەوروپى د وى سەردەمى دا شيانێن سەرهەلدانەكا ڕاستەقينە د ئەدەب و هەنەرى دا نەبوون ئەڤجا ڕياليزم ب كارێ دويفچوونێ ڕابوو د وان كريزێن مەزن ئەوێن بەرەف كنارێن ئەوروپا دهاتن. نڤيسەرێ ڕياليزما ڕەخنەيى بزاڤا گەشەكرنا جڤاكى د نڤيسينێن خوە دا بەرچاڤ كرن و بێ دەنگ نەبوو بەرامبەر ئايديولوجيا بورجوازى و ب وێرەكيەكا ب هێز و ب ڕەنگەكێ بابەتانەيى ئەو رەوش دا دياركرن. د ڤێ رێبازێ دا ئەركێ ئەدەب و هونەرى ئەوە كو ڕەخنا ژيانێ ب ڕامانا خوە ڤە يا بەرفرەه بگريت. و ئاماژێ ب دۆرهێلێ جڤاكى دكەت ب ڕامانا خوە ڤە يا مروڤايەتى نە ب ڕامانا زانستى يا ماركسى و هەروەسا گرنگيێ ددەتە لايەنێن جوانييێ و هونەرى( ). هەر وەسا دڤێ رێبازێ دا شەڕ ڕەگەزەكێ ڕەسەنە و جهگيرە د ژيانێ دا، و چيروكان بۆ گەهاندنا بيروباوەرێن خوە بكاردئينيت دا ئەو بابەت پتر د گرنگ و سەرنج ڕاكێش بن.

ژ مريدێن قوتابخانا ڕياليزما ڕەخنەيى:

1. ئەنريێ دێ بالزاك (1850-1799). فەنسا.

2. چارلز ديكنز (1850-1812). بريتانيا.

3. تولستوى (1910-1828). ڕوسيا.

4. فيودور دستويڤسكى (1881-1821). روسيا.

5. ئێرنست هێمينگوێى (1961-1899). بريتانيا.

ڕياليزما سروشتى (خوەزايى) ئانكو نێيچراليزم:

   ئەڤ رێبازە هەولدانەكە بۆ بكارئينانا رێسايێن زانستا ئەرێنى د ئەدەب و هونەرى دا و هەروەسا وەكهەڤيا هزرێن نڤيسكارى دگەل بويەر و ئەنجامێن زانستى داكو ڕاستييان وەك خوە بۆ جڤاكى دياربكەت و ئەڤە ژى دژايەتييەكا ڕاستە ڕاستە د گەل هزرێن رێبازا رومانسى. 

    د ڤێ رێبازێ دا نڤيسەر ب كارێ بەرهەمهێنەرى ڕادبيت، ژ دورهێلێ دەوروبەر بنياتەكێ ئەدەبى يێ هەستيار ئاڤادكەت و ئەڤە ژى ژ ئەنجامێ وێ باوەريا ب زانست و ئازادى و شيانێن مروڤى بۆ تێگەهشتنا دورهێلى و گوڕينا وى يە. و هەر وەسا نڤيسەر دڤێت لێكۆلينان بۆ ژينگەها جڤاكى پێكبينيت، چونكە –ل دويف هزرا ڤێ رێبازێ- ژينگەهى باندورەكا مەزن ل سەر جڤاكى هەيە لەوما هەمى بابەتێن ژيانێ ژبۆ ئەدەبياتێ دەست ددەت.

ژ مريدێن قوتابخانا سروشتى (خوەزايى) ئانكو نێيچراليزم:

1. ئيمێل زۆلا (1840-1920). فەرەنسا.

2. گوستا فلوبير (1880-1821). فەرەنسا.

3. تۆماس هاردى (1928-1840). بريتانيا.

ڕياليزما سۆسياليست:

    ئەڤ رێبازە ب هزر و ديتنێن ماركسى ئەدەب و هونەرى نيشان ددەت، نڤيسكار د تێكستێن خوە دا دەربڕينێ ژ چينا هەژار و كرێكار دكەت و مافێ وان دپارێزيت و هەول ددەت ئەو دورهێلێ ئەو تێدا دژين بگوڕيت چونكە ل گورى هزرێن ڤێ رێبازێ مروڤ دكاريت چارەنووسێ خوە بگوڕيت بۆ چارەنووسەكێ باشتر.

    جياوازيا ڕياليزما سۆسياليست دگەل ڕياليزما ڕەخنەيى ئەوە كو د ڕياليزما سۆسياليست نڤيسكار خوەندەڤانان هانددەت ئەو بويەرێن خراب ئەوێن د جڤاكى دا هەين بگوڕن و دژى وان ڕاوەستن لێ د ڕياليزما ڕەخنەيى دا نڤيسكار بتنێ بويەرێن خراب دەستنيشان دكەت، هەروەسا ل ئاليێ فەلسەفى ژى جياوازى هەيە، چونكە د ڤێ رێبازێ دا نڤيسكار يێ گەش بينە هەمبەر چارەنووسێ جڤاكێ خوە لێ د رێبازا ڕياليزما ڕەخنەيى دا نڤيسكار يێ ڕەش بينە.

    ژ مريدێن قوتابخانا ڕياليزما سۆسياليست:

1. ماكسيم گورگى (1936-1868). ڕوسيا.

2. لۆركا (1936-1898). ئيسپانيا.

3. روجيە گارودى (2012-1913). فەرەنسا.

ڕۆژا قیامەتێ ل سەر زارێ فیزیکێ

 

ڕۆژا قیامەتێ ل سەر زارێ فیزیکێ

ھەر دەستپێکەکێ دوماھیەک ھەیە. ھەر ئەڤرازیەکی نشیڤیەک ھەیە. شەڤ چەند درێژ بیت، رۆژ دێ ھەر ھەلێت. ژیێ مروڤی چەند درێژ بیت، مرن دێ ھەر ئێت.

ڤێجا ژبەر کو ھەر تشتەکی دوماھیەک ھەیە, مروڤایەتیێ ژی دوماھییا خۆ ھەیە و دێ رۆژەک ئێت و دێ د ناڤ چیت. ھەمی ئایینێن کەڤن و نوی ڤێ ڕاستیی ڕادگەھینن، لێ چ ژ وان رۆژ و بەروارێن ڤێ دوماھیێ ب ڕەنگەکێ ڕاستەوخۆ دیارنە کرینە. ھەر چەندە ھندەک نیشان و ھێما بۆ ھاتینە دانان لێ چ ژڤان بۆ تەرخان نە کرینە.

گەلەکان پێشبینی کریە کو رۆژا دوماھیێ ل سالا (٢٠١٢) دا دێ روی دەت و گەلەک ژی سالناما شارستانیەتا (مایا) بۆ خۆ دکەنە بەڵگە بۆ ڤێ چەندێ، کو ئەو سالنامە ل رۆژا (٢١-١٢-٢٠١٢) ب دوماھیک دئێت لێ ئەو رۆژ ژی ھات و دونیا ھەر وەک خۆیە. لێ نھا جارەک دی ئەڤ ھەوە دووبارە بووڤە کو چەند چالاکڤانەک د وێ ھزرێ دانە، کو ل رێکەفتی ٢١/٦/٢٠٠٢٠ دێ رۆژا دویماھییێ رویدەت ئەو ژی پشت بەستنێ ب وێ چەندێ دکەن، کو جیاوازییا دناڤ بەرا سالناما مایا و سالناما گریگوری ھەی ئانکو یا زایینی کو ئەو ژی ھەشت سالن و ئەگەر بەراورد بکەین، دێ بیتە ٢١/٦/٢٠٢٠ رۆژا ئێک شەمبی.

ھەر چەوا بیت, مە باوەریەکا موکم یا ھەی کو ئەڤ رۆژە دێ ب سەر مەدا ئێت ڤێجا چ نھا بیت یان دەمەکێ دی. خودێ د قورئانێ دا د فەرموت:

[يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ] [الاعراف:187]

( ئەی موحەممەد: پرسیارا رۆژا قیامەتێ ژ تە دکەن, کا کەنگییە و کەنگی دێ ئێت؟ بێژە: ب ڕاستی زانینا وەختێ ھاتنا وێ بەس ل دەڤ خودایێ منە, کەس نەشێت وەختێ وێ بدەتە ئاشکەراکرن خودێ نەبیت, ژ ئەرد و ئەسمانان مەزنترە بزانن [یان ڕۆژا دئێت یا گرانە ل سەر ئەرد و ئەسمانان] ب سەر ھەوەدا نائێت ژ نشکەکێڤە نەبیت, پرسیارا وێ ژ تە دکەن, ھەروەکی تو دزانی و لێ دگەڕی, بێژە: ب ڕاستی زانینا ھاتنا وێ ڕۆژێ بەس ل دەڤ خودێ یە, بەلێ بارا پتر ژ خەلکی [ڤێ ڕاستییێ] نزانن.) (١)

د ڤێ ئایەتێ دا بۆ مە دیاردبیت کو کەس ژڤانێ ڤێ رۆژێ نزانیت ژ بلی خودێ, ئانکو پێغەمبەر (سلاڤێن خودێ ل سەر بن) ژی نزانیت.

پشتی بۆ مە دیار بووی کو کەس ژڤانێ ڕۆژا قیامەتێ نزانیت ژ بلی خودێ. پرسیارەکا دی دەرگەھێ ھزرا مە دقوتیت, ئەو ژی: ئەرێ دێ چەوا رۆژا قیامەتێ ڕۆی دەت؟

گەلەک زانا دبێژن رۆژا قیامەتێ دێ ب ھاتنا ئەختەرەکی بەرەف ئەردی دەستپێکەت و ژ ڕەخەکی دێ ب ئەردی کەڤیت, ڤێجا دێ سەمتا زڤرینا ئەردی ئێتە گوھرین و ڕۆژ دێ ل رۆژئاڤایێ ھەلێت. خودێ تەعالا د قورئانا پیروز دا دبێژیت: [يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ (6) تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ (7) ] [النازعات]

دەمێ ئەختەر ل نزیکی ڕۆژێ دئێت, ڕۆژ و ھەیڤ دێ خۆ ل ئێک دەن و دێ بنە کۆمەکا ئاگری و دێ نیزیکی ئەردی بن. [ۆجُمِعَ الشَّمْسُ ۆالْقَمَرُ] [القیامە:٩]

ئاسمان ھەمی دێ بیتە ئاگر ژ بەر گەرماتیا رۆژێ: [وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ] [القيامة:9]

و پلەیا گەرماتییێ ل سەر رویێ ئەردی دێ گەھیتە (١٦٠٠٠) پلە و ل پلەیا (٣٥٠٠) بەر د بھۆژن، چونکە پلەیا گەرماتیا ڤۆلکانان (٣٥٠٠) پلەیە. ڤێجا ل پلەیا (١٦٠٠٠) ھەمی تشت ل سەر رۆیێ ئەردی دێ بھۆژیت و ب ڤێ گەرماتیا زۆر ئاڤ (H2O)دێ ڤەگەریتەڤە بۆ پێکھاتیێت خۆ یێن سەرەکی، کو ئەو ژی گازا ھێدروجین و ئوکسجینە و ئەڤ ھەردو گازە دێ بنە سوتەمەنی و ھێدروجین دێ سوژین ب ھەبوونا ئوکسجینێ[وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ] [التكوير:6]و د ماوێ چەند خولەکان دا ڕۆیێ ئەردی دێ وەک ڤولکانێ لێ ئێت. و پشتی ڤێ چەندێ خودێ دێ ئاسمانی ب دەستێ خۆ یێ ڕاستێ پێچیت [ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ] [الزمر:67] و ژیان ب ھەمی ڕەنگێن خۆ ڤە دێ ب دوماھیک ئێت و ھەمی جیھان دێ بەرەف نەمانێ چیت و بتنێ خودێ دێ مینیت [وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ] [الرحمن:27]

د راستی دا یا گرنگ نە ئەوە ئەم بزانین کا دێ کەنگی رۆژا قیامەتێ رویدەت، لێ یا گرنگ ئەوە ئەم کارێن چاک بکەین و ژیانا کەسانێن دەردورێ خۆ ھندی بکارین خۆشکەین و وێ بکەین یا خودێ ەرمانا مە کری و وێ نە کەین یا خودێ گوتییە مە نە کەن و دڤێت باش بزانین، ھەر کەسێ مر ئەو قیامەت و دویماھییا وییە ڤێجا ب ھەر رەنگەکی بیت، دڤێت ئەو ژیێ نھا ددەستێ مروڤی دا ئەم ب فەرسەتبزانین و ژ دەست خۆ نەەین.

بەیار قەرەنی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مفا ژ ( تەفسیرا ژیان), ئیسماعیل سگێری هاتیه‌ وه‌رگرتن بۆ راڤه‌كرنا ئایه‌تێن قورئانا پیرۆز.

دویماهییا دونیایێ و ڕاوه‌ستییانه‌ك

 دویماهییا دونیایێ و ڕاوه‌ستییانه‌ك

هەر دەستپێكەكێ بێ گومان دڤێت دويماهييەك بۆ هەبيت ئەڤجا گەشتا مە د ئەڤێ دونيايێ دا دڤێت دويماهييەك بۆ هەبيت. يا ئاشكەرايە ئەم بێ مەبەست نەهاتينە سەر ئەڤێ دونيايێ بەلكو هەبوونا مە مەبەستەكا مەزن يا هەى ئەو ژى پەرستنا خودێ يە. پەرستنا خودێ ژى گەلەك ڕەنگ و جوران ب خۆ ڤە دبينيت، ئاڤاكرنا دونيايێ و خۆشكرنا وێ دا مرۆڤايەتى مفاى ژێ ببينيت ئێك ژ ئەوان ڕەنگ و جورێن پەرستنێ يە. يا فەرە ئەم بزانين كو خودێ دونيا و پێكهاتەيێن وێ يێن ملكەچ كرين دا خزمەتا مە بكەن ئەڤجا دڤێت مە ئەو باوەرى هەبيت كو ئەڤ چەندە ب هێز و شيانێن خودێ يە نە ب هێز و شيانێن مەيە.

ڕاستە ئەم ژڤانێ دويماهييا دونيايێ نزانين لێ دڤێت ئەم بزانين كو دويماهييا دونيايێ بۆ هەر ئێكى ژ مە دەستپێدكەت دەمێ ئەو دمريت. ئەڤجا دڤێت مرۆڤ خۆ بەرهەڤ بكەت بۆ وێ ڕۆژێ و كار و كريارێن باش بكەت بۆ ب دەستڤەئينانا ڕازيبوونا خودێ هێشتا د ونيايێ دا چونكى پشتى مرۆڤ دمريت پەشيمانى مفاى ناگەهينيت.

چەندين سالە مرۆڤ بزاڤێ دكەت د لايەنێ عەقلى و زانستى دا پێشبكەڤيت و د ڕاستى دا پێشكەفتنەكا بەرچاڤ يا ب خۆ ڤە ديتى لێ دڤێت مرۆڤ خۆ ب زانستێ خۆ مەزن نەكەت و نەهێليت ئەڤ زانستێ وى سەرداببەت چونكى د بنەڕەت دا ئەڤ زانستە وى ب هێز و شيانێن خودێ يێ وەرگرتى نە ب هێز و شيانێن خۆ. مرۆڤ يێ گەهشتييە وى ڕادەى كو فروكەيان و كەشتييان و ترومپێلان دروست بكەت لێ چ جاران ئەو نكاريت پێشيەكێ دروست بكەت يان ڕوحێ بدەتە ئەڤان تشتان ئەوێن وى دروست كرين. زانستێ مرۆڤ گەهشتييێ زانستەكێ سەرڤەسەرڤەيە چونكى خودێ هەمى پێكهاتەيێن گەردوونى يێن ملكەچكرين دا خزمەتا وى بكەن و ئەو ب تنێ بكاردئينيت بۆ دروستكرنا هندەك تشتان ئەوێن ئەو دبێژيتێ داهێنان. لێ د ڕاستى دا ئەو ب تنێ ڕێكدئێخيت ل دويڤ هندەك ياسايێن عەقلێ وى سەرهەلبووى ئەو عەقل ژى هەر ئەوە يێ خودێ دايێ.

چەندين ئاماژە و نيشان يێن هەين دڤێت ڕويبدەن بەرى دونيا بدويماهى بهێت وەك هەلاتنا ڕۆژێ ل ڕۆژئاڤايێ و هاتنا دويكێلەكێ كو ئەرد و ئەسمانان داگيردكەت و دەركەفتنا گيانەوەرەكى كو د گەل مرۆڤان دئاخڤيت و هاتنا عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ و موحه‌مه‌د مه‌هدی و چەندين نيشانێن دى ئەوێن مه‌ باوه‌ری هه‌ی دێ ل ئایینده‌ی دا ده‌ركه‌ڤن.

دويماهييا دونيايێ يان ڕۆژا ڕابوونەڤێ ئێك ژ ستوينێن باوەرييێ يە كو دڤێت هەر موسلمانەك باوەرييێ پێ بينيت. ئەڤجا دڤێت مرۆڤ خۆ باش بەرهەڤ بكەت و ناخێ خۆ پەروەردە بكەت و نەهێليت دونيا وى سەردا ببەت و وى ژ ڕێبازا خودێ دوير بكەت.

به‌یار قه‌ره‌نی

گەنجينەيێن خوداوەندى

 گەنجينەيێن خوداوەندى

     پەسن و سۆپاسى بۆ خودايێ مەزن و دلۆڤان، خودايێ ئەرد و ئاسمانان، يێ نيعمەت و پاداشتێن وى بدويماهى ناهێن. هەر وەسا سلاڤ ل سەر پێغەمبەرێ وى بن خۆدانێ ڕەوشتێ بلند و پيرۆز، باشترين رێبەر و رێنيشاندەر بۆ تەڤايا مرۆڤايەتييێ. 

    بێ گومان، مە هەميان باوەرى يا هەى و ئەم هەمى خۆ ب موسلمان دهەژمێرين، نڤێژان دكەين و ڕۆژييان دگرين و پەرستنا خودێ دكەين لێ زۆرينەيا مە ژ بەر دل ڕەقييێ و نەبوونا هەست و سۆزێن ئايينى دنالين ئەو ژى ژ بەر وێ هێرشا هۆڤانە يا پێدڤى وجوانكارييێن دونيايێ ئينايە سەر مە و ئەم ژ ڕێكا سەرەكى دويركرين و بەرەف هندەك ڕێكێن دى يێن لاوەكى برين.

   هەر چەندە دەردێ مە يێ گران و مەترسيدارە لێ چارەسەرى نە يا ئەستەمە لێ ديتنەڤا سەرێ ڕێكێ پێدڤى ب سەرهەلدانەكێ يە ل سەر دوو جەمسەران. يێ ئێكێ، ئەو خۆشى و جوانى و مژويلكەرێن دونيايێ ئەم پێ سەردابرين. يێ دوويێ، ترسا دەركەفتنێ ژ ڕێنماييێن خودێ و پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن) كو د بنياتدا ئەڤ ترسە ژى دروست بوويە ژ ئەنجامێ تێنەگەشتنەكا ڕاست بۆ ئيسلامێ كو ب وێ ديتنێ بەرێ خۆ ددەنە ڤێ مژارێ كو ئەگەر هزرا خۆ زێدەتر بكەن لە وانەيە بكەڤنە د هندەك مژارێن نوى دشەريعەتێ ئيسلامێ دا و بكەڤنە د تەلها (بيدعە) يێدا.

    ئاشكەرايە، هەبوونا مە ل سەر ئەردى يا بێ مەبەست نينە، ئانكو خودێ ئەم بۆ مەبەستەكا تايبەت يێن ئافراندين ئەو ژى پەرستنا وييە. لێ پەرستن نە ژمارەيەكا ئاخفتنان و لڤينانە وەك گەلەك ژ مە ئەنجام ددەن ئەڤجا چ مفاى ژێ نابينن چونكى ڕاستگويى دگەل نينە. ڕاستگويى ئەو نهێنييا بەرزەييە ئانكو ئەو پرە يێ دناڤ بەرا بەندەى و خودێ يێ وى دا كو ل دويڤ ڕێژەيا وێ ڕاستگوييێ كار و بزاڤێن ئەم ئەنجام ددەين دهێنە قەبوول كرن يان نە.  

   مرۆڤ يێ مەزن و ب بهايە ب تنێ دەمێ بەندەيێ خودێ بيت و يێ بێ بها و شەرمەزارە دەمێ بەندەيێ هەر تشتەكێ دى يان كەسەكێ دى بيت. بەندەييا ڕاست و دروست دێ هێتە دى دەمێ بەندە خودێ يێ خۆ دنياسيت و شارەزايى هەبيت ل سەر سالوخەتێن وى و پاشڕا هزرا خۆ ل وان نيعمەتان بكەت يێن خودێ بۆ وى بەخشين ئەڤجا دێ زانيت خودێ يێ وى چەند يێ دلۆڤان بوويە د گەل وى و ل وى دەمى دێ ئەڤينا خودێ كەڤيتە د دلێ وى دا و ب بيرئينانەڤا خودێ و ب چاڤدێرييا وى بۆ خودێ ل هەمى دەمان دێ گەهيتە بلندترين پلەيێن عشق و ئەڤينييێ د گەل خودێ يێ خۆ تا دگەهيتە وى ڕادەى كو هەر ئاخفتنەك،كارەك، لڤينەك يان هزرەك دێ ژ بۆ خودێ بيت ئەڤجا ژ بلى ڕۆناهييێن خوداوەندى چ تشتێن دى جهێ خۆ د دلێ وى دا نابينين. دێ چ ژيانەكا خۆش و بەختەوەر بيت دەمێ تۆ هەر كارەكى دكەى تۆ بۆ خودێ بكەى و بۆ چ مەرەمێن دى نەكەي، دەمێ نڤێژێ دكەى بۆ خودێ بيت نە ژ بۆ وێ چەندێ بيت دا بێژن: چەند مرۆڤەكێ موسلمانە! يان دەمێ ئاخفتنەكا جوان دكەى بۆ خودێ بيت نە ژ بۆ وێ چەندێ بيت دا بێژن: چەند مرۆڤەكێ ب ڕەوشتە! يان دەمێ قەنجييەكێ دكەى بۆ خودێ بيت نە ژ بۆ وێ چەندێ بيت دا بێژن: چەند مرۆڤەكێ مەردە! ئەڤجا ب ڤى ڕەنگى د هەمى ژيانا خۆ دا، هەر وەك خودێ يێ مەزن و دلۆڤان د قورئانا پيرۆز دا دفەرمووت:  [قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ] [الأنعام: 162] (بێژە: ب ڕاستى نڤێژا من، و هەر تشتێ ئەز ڤەكوژم، يان پەرستنا من، و ژيانا من و مرنا من، هەمى بۆ خودايێ هەمى جيهانانە).

   ئەڤجا ئەڤ تێگەهشتنە دێ بيتە فەنەرەك بۆ گەهشتنا كەشتييێن مە بۆ كەنارێ ئارامييێ، دێ بيتە دەروازەيەك بۆ ژيانەكا تەنا، دێ بيتە پێستێركەك بۆ بلندبوونا روحان بەرەف پايە و پلەيێن بەرز، دێ بيتە چەكەك بۆ زاڵبوونا ناخ و دەڕوونان ل سەر لەشكەرێ حەز و دلچوونان.

      ب ئەڤێ ڕێكێ – بێ گومان، ل بن سيبەرا قورئان و سوننەتا پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن)- دێ گەهينە چەندين گەنجينەيان وەك ئێكانەييا خودێ و نياسينا وي، ڕاستگويى د ئەرك و كاران دا، دياركرنا ڕەوشتێن هێژا، پاقژكرنا ناخێ مرۆڤى ژ ژەنگ و قرێژا گونەهـ و خافلبوونێ و ئاشنابوون ب هەلسوكەوتێ تاكێ موسلمان د گەل خودێ و د گەل دەردورێ خۆ ئەڤجا دا ل دويماهييێ دلێن تێهنى تەنا ببن و دلێن مە ببنە مێرگەك گولێن وێ ڕۆناهی و چرایێن باوەرييێ بن.

     به‌یار قه‌ره‌نی

چه‌وا بگه‌هینه‌ به‌خته‌وه‌رییێ؟

 

چه‌وا بگه‌هینه‌ به‌خته‌وه‌رییێ؟

سوپاسى وپەسنا خودێ يێ مەزن دكەين وسلاڤ ل سەر پێغەمبەرێ خۆشتڤى بن.

    چ گومان تێدا نينە ئەم هەمى ل ژيانەكا بەختەوەر دگەڕين، لێ هەر كەسەك ب ديتنەك وتێگەهشتنەكا جياواز بەرێ خۆ ددەتە بەختەوەريێ. نەساخ بەختەوەريا خۆ د ساخلەمييێ دا دبينيت، هەژار د دەولەمەنديێ دا دبينيت، گەنج د هەڤژينى وهەبوونا زاروكان دا دبينيت. ئەڤجا گەلەكا ب زەحمەتە ئەم بەختەوەريێ پێناسە بكەين. لێ ئەم دكارين بێژين: بەختەوەرى هەستكرنە ب ئارامى ودلخوشيێ وهەر وەسا رازيبوون ب هەر تشتەكێ خودێ بۆ مە نڤيسى. 

     لێ سەرەراى ڤێ چەندێ ئەم نكارين دلنيا ببين ژ بەختەوەريا وى كەسێ هەژار دەما دەولەمەند دبيت يان وى كەسێ نەساخ دەما ساخ دبيت چونكى بەختەوەرى هەستكرنە ونە تشتەكێ بەردەستە.

     يا خۆيايە دەما مە دڤێت هەر پروسەكێ ب باشترين شێواز ئەنجام بدەين دڤێت مە هندەك رێنمايى وبنەما هەبن ئەم ل دويڤ بچين وژێ لا نەدەين دا كو ل دويماهييێ سەركەفتنێ بدەست ڤەبينين.

     ئەڤجا ئەگەر مە بڤێت ئەم پروسا ژيانەكا بەختەوەر ب باشترين ئەنجام وسەرفيرازانە ببورينين دڤێت ئەم ل دويڤ بنەمايێن ئايينێ ئيسلاما پيرۆز بچين چونكى ئايينێ ئيسلامێ ئايينەكێ تەمام وبێ كێماسى يە. خودێ يێ مەزن دفەرمووت:

( الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا) [المائدة:3]  

وهەر وەسا ل سەر رێبازا باشترين رێبەر ومامۆستا كو ئەو ژى پێغەمبەرێ خۆشتڤى يە موحەمەد (سلاڤێن خودێ لێ بن) .

            خودێ ئەم يێن ئافراندين وب تنێ ئەو دزانيت چەوا دێ بەختەوەربين، ئەگەر مە باوەرييەكا موكم ب خودێ هەبيت وكردارێن چاك بكەين وخۆ ژ كردارێن خراب دوير بێخين دێ ژيانەكا بەختەوەر بدەست خۆڤەئينين. )مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ([الأنعام:97].

به‌یار قه‌ره‌نی

موحه‌مه‌د (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) باشترین كه‌سه‌ شانازی پێ بهێته‌ كرن

موحه‌مه‌د (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) باشترین كه‌سه‌ شانازی پێ بهێته‌ كرن

حەمد و سوپاسى بۆ خودێ يێ مەزن و دلوڤان، ئەو خودێ يێ چاكترين پێغەمبەر بۆ مە هنارتى و بۆ مە كريە رێبەر و پێشەوا، و ڤيانا خۆ ب ڤيانا وى گرێداى.

   خودێ تەعالا د قورئانا پيرۆز دا دبێژيت: [قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ ۆێغْفِرْ ڵكُمْ ژُنُوبَكُمْ ۆاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ] [آل عمران:31]

([ ئەى موحەمەد] بێژە وان: ئەگەر هوين حەز ژ خودێ دكەن، ل دويڤ من وەرن ئانكو: رێكا من بگرن، خودێ دێ حەز ژ هەوە كەت، و گونەهێن هەوە دێ ژێبەت و خودێ گونەه ژێبەر و دلۆڤانە).

     خواندن و دويڤچوونا ژيانا پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن) ئەركەكێ گرنگە بۆ هەر موسلمانەكى. چونكى ب ڤێ رێكێ ئەم رەوشت و كەسايەتييا وى دزانين و هەر وەسا كار و كريار و ئاخفتنێن وي، و ئەڤ چەندە مە دگەهينيتە ڤيانا پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن).

   هەر نەتەوەيەك شانازييێ ب كەسانەكى دكەت، ڤێجا ئەڤ كەسانە يان سەروك و رێبەرە يان زانايە يان هزرڤانە يان ....هتد. و هەمى شييانێن خۆ دمەزخينيت دا كو ل دويڤ رێك و رێبازا وى بچيت و مەرەم ژێ گەهشتنا هيڤى و ئارمانجايە بۆ ژيانەكا بەختەوەر و ئارام.

   مە ژى - نەتەوەيا موسلمانان – سەروك و رێبەرێ مە پێغەمبەرێ مە يە موحەمەد (سلاڤێن خودێ لێ بن). ڤێجا يا پێدڤى ل سەر مە ئەوە ئەم ژى ل دويڤ رێبازا رێبەر و پێشەوايێ خۆ بچين دا بگەهينە هيڤى و ئارمانجێن خۆ ئەو ژى رازيبوونا خودێ يە و چوونا دناڤ بەهەشتێ يە.

   :خودێ تەعالا دبێژيت

  [ ڵقَدْ كَانَ ڵكُمْ فِى رَسُولِ اللَّهِ أُسْۆەٌ حَسَنَەٌ لِمَنْ كَانَ ێرْجُو اللَّهَ ۆالْێوْمَ الْآَخِرَ ۆژَكَرَ اللَّهَ كَپِيرًا ] [الاحزاب: 21]

( پێغەمبەرێ خودێ بۆ هەوە باشترين نموونە بوو چاڤ لێ بهێتە كرن [ د باوەرموكومييێدا و دخۆراگرتن و سەبر كێشانێدا، دەمێ تەنگاڤى و نەخۆشييان] بۆ وى يێ ژ خودێ و رۆژا قيامەتێ بترسيت و گەلەك زكرێ خودێ بكەت [و خودێ هەر ل بيرێ بيت]).

   زانينا ژيان و رەوشتێن پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن) زانين و تێگەهشتنا فەرمانێن خودێ تەعالا يە و ئەو فەرمانێن بۆ بەندەيێن خۆ هنارتين د قورئانا پيرۆز دا. عائيشا (خودێ ژێ رازى بيت) دەربارەى پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن) دبێژيت: (كان خُلُقُه القرآن) ئانكو: رەوشتێن وى قورئان بوو. پێغەمبەرى فەرمانێن خودێ تەعالا جێبەجێدكرن ب رەنگەكێ بەرچاڤ دا كو موسلمان مفاى ژێ ببينن و ل دويڤ بچن.

   پێغەمبەر (سلاڤێن خودێ لێ بن) كەسايەتييەكا تەمام و بێ كێماسى بوو. هەمى فەرمان و بڕيار و ئاخفتن و لڤينێن وى ل ژێر چاڤدێرييا خودێ دا بوون. ڤێجا هەر كەسەك دشێت مفاى ژ كەسايەتييا پێغەمبەرى (سلاڤێن خودێ لێ بن) ببينيت ل دويڤ تايبەتمەنديێن خۆ. رێبەر و دادوەر و زانا و باب و مامۆستا و... هتد.

  ڤێجا سوپاسييا خودێ تەعالا دكەين كو دەرفەت دايە مە، ڤيانا خۆ بۆ پێغەمبەرێ خۆشتڤى (سلاڤێن خودێ لێ بن) دياربكەين و پشتەڤانييێ لێ بكەين.

به‌یار قه‌ره‌نی 

تيرێژ... هەلبەستڤانێ كوردپەروەر

 تيرێژ... هەلبەستڤانێ كوردپەروەر

       هەر مللەتەك خۆدان ديروك و فۆلكلۆر و رەوشەنبيرييەكا تايبەتە و هەبوونا هەر مللەتەكى يا گرێدايە ب هەبوونا ڤان بنامايان ڤە. ئەڤ بنەمايە ناهێنە پاراستن ئەگەر چ كەسێن تێكوشەر ڤى بارى نە هەلگرن و ب ڤى ئەركى نە ڕابن.

   ئێكەم كەس ب ڤى ئەركى رابوويە هەلبەستڤانە. هەلبەستڤان پێشرەوێ ڤێ خەباتێ يە و پاراستنا زمان و چاندا مللەتێ خۆ ب ئەرك دبينيت كو بپارێزيت, بەلكو ب رولێ گەشەدان و بەلاڤكرنا ڤى بياڤى ژى ب جوانترين رەنگ ڕادبيت. هەر چەندە گەلەك ئاستەنگ د كەڤنە د رێكا وان دا وەك زۆلم و زۆردارييا دۆژمنان و هندەك داب و نەريتێن كۆمەلايەتى لێ ئەو هەر دەم بەردەوامن ل سەر ئافراندنا بابەتێن پڕ بها.

ئێك ژ وان هەلبەستڤانێن ب ناڤ و دەنگ ژي، تيرێژە. لێ مخابن هەتا نها گەلەك ديوانێن وى نەهاتينە وەشاندن و مللەتێ كورد يێ ژێ بێ بەهرە.

   تيرێژ ب زمانەكێ زەلال و شرين هەستا نەتەوەيى د ئينيتە زمان و ب رێيا هەلبەستێ هاندانا گەلێ خۆ دكەت كو بەرگرييێ ل مافێ خۆ بكەن و دژى زۆلم و ستەمكاريا دوژمنان راوەستن و خەونا ئێكبوونا كوردستانێ بكەنە راستى.

    مامۆستا تيرێژ ل سەر رێيا هەلبەستڤانێن بەرێ يێن كلاسيك دچيت و هەلبەستێن خۆ ب وى رەنگى دنڤيسيت. ل سەر ڤێ چەندێ ئەو وەها دبێژيت: (ئەز ل هەلبەستێ ب نەزم, ئاواز, قافيە و ناڤەرۆكا وێ دنێرم. ئەڤ هەر چار تشت وێ دكن هەلبەست). و ژ لايێ رۆناهى و جەوهەرا هەلبەستێ وەها دياردكەت:

( ما روومەتا شعرێ چيە, نە د خزمەتا مللەت دەبي

  رۆناهيا شعرێ چيە, پەسنێ وەلات كو تێد نەبي

  چبكم ژ وێ شعرا رژى, دانگرە سەودا و مەژي

  دەردێ دل و جان ناكوژى, چاخێ كو جەوهەر تێد نەبى)

    ناڤێ تيرێژى يێ راستى نايفە كورێ حەسويە ل سالا 1923 ل قەزا قامشلۆ, ل گوندێ نجيمێ ژ دايك بوويە. دەمێ ژيێ وى دگەهيتە شەش ساليێ, دگەل مالباتا خۆ ل گوندێ سێمتكێ جه گير دبيت. و هەر ل وێرێ دەست ب خوندنا قورئانا پيروز و چەند بابەتێن دى دكەت.

  ل سالا 1937 قەستا باژارێ عاموودێ دكەت بۆ تمام كرنا خوندنا خۆ لێ ژبەر هندەك كێشێن ئابوورى ئەو تمام ناكەت. ل وێ دەرێ هەڤنياسينێ دگەل چەند هەلبەستڤان و رۆناك بيرێن مەزن دكەت وەك جەگەرخوين, قەدريجان و نورەدين زازا و هەر دگەل وان خەبات و وەلاتپەروەريێ دكەت بۆ دەستڤەئينانا مافێن رەوايێن گەلێ كورد.

   مامۆستا تيرێژ ل رۆژا شەمبى 23/3/2002 ل باژارێ هسچا ل ل كوردستانا رۆژئاڤا چوو بەر دلوڤانيا خودێ.

   مامۆستا تيرێژ خودان چەند كورتە چيروك و ديوانێن پر بهايە, وەك: ديوانا خەلات, ديوانا زۆزان, ديوانا جودى, كورتە چيروكا سەرپێهاتيێن كوردان(1), سەرپێهاتيێن كوردان (2) و مووليدا كوردمانجى.

   

   

بەيار قەرەني

   

گەشەپێدانا شارەزاييێن نڤيسينێ

 گەشەپێدانا شارەزاييێن نڤيسينێ

دەهـ خال بۆ هاريكرنا تە د كونترولكرنا كارێ تە دا

    ئێك ژ مەزنترين پاداشت دەما دبيە نڤيسەر ئەوە كو نە يا گرنگە تۆ چەند يێ سەركەفتى يان ب ناڤ ودەنگى, لێ هەمى دەما تشتەكێ نوى يێ هەى دەربارەى كارێ تە تۆ دكارى بزانى و لێ شارەزا بى. ئەڤە چەند خالەكێن كێمن بۆ هاندانا نڤيسينا تە بۆ ئاستەك پێشكەفتى تر.

 1.مەبەست ژ نڤيسينا خۆ بزانە.

      پێنگاڤا ئێكێ ژ گەشەپێدا شارەزاييێن تە وەك نڤيسەر بڕياردانە كا دێ ل كى جهى, بۆ نمونە, رومانەكا (80,000) پەيڤ تەمام كەى (يان بگەشبينيڤە بەلاڤ كەى) گەلەك يا جياوازە ژ هزركرنا تە كو ئێكەم هەلبەستا خۆ بنڤيسى بۆ پشكداريكرنێ د پێشبركەيەكێ دا. دڤێت تۆ يێ ڕاستگو بى دەربارەى وان ئامانج و مەبەستێن تۆ حەز دكەى بكارى بدەستڤەبينى لێ هەروەسا دڤێت يێ گەشبين بى دەربارەى شيانێن خۆ بۆ سەركەفتنێ – ئەگەر نە تۆ نكارى هاندانا خۆ بدەى و ب ڤى ڕەنگى گەشەپێدانێ ناكەى وەك نڤيسەر. خالا مفادار ئەوە دەمێ دانانا ئامانجان, دڤێت ئەو يێن ژير, ئاشكرا, ب ئەندازە وپيڤانەكا باش, بهێنە دەستڤەئينان, دڕاستەقينە بن و دەمەكێ دياركرى هەبيت. د هندەك پەيڤێن دى دا, بڕيارێ بدە بتەمامى كا دێ نڤيسينا تە بۆ چ ئاراستە دچيت و دێ چەوا سەركەفتنا خۆ ئەندازەكەى, و ل دويفدا چارچوڤەكى بۆ وى دەمێ تۆ پێتڤى تا دگەهييە ئامانجێن خۆ دابنێ. 

2. چ شارەزايى تە پێتڤينە بۆ دەستڤەئينانا ئامانجێن خۆ؟

      يا رۆن ئاشكرايە, ئەڤ چەندە پشتبەستە ب وى جهێ نها تۆ لێ و تە چ مەبەست هەيە تۆ دەستڤەبينى, و باشترين رێك بۆ دانانا ئەڤێ چەندا پێشتر تەمامكرن و پێداچوونەڤا وێ شارەزاييێ يە دا بزانى كا چ جه پێتڤى ب گەشەپێدانێ هەيە. ئەڤێ چەندێ چ تشتێن فەرمى پێتڤى نينە – ب تنێ ليستەكا وان شارەزاييان بنڤيسە ئەوێن پێتڤى بۆ ئامانجێن تە هەلبژارتين وئەنجامێ هەر ئێك ژ وان توماربكە ژ پێنجێ ( بێ گومان دڤێت ب توندى يێ ڕاستگو بى) بۆ نمونە, ئەگەر تە بڤێت بەشدار بى (و بسەركەڤى!) د بێشبركێيەكا كورتە چيروكان دا, ليستا تە دڤێت پێكبهێت ژ هندەك شارەزاييان وەك: رێنڤيسەكا دروست, خالبەندى ورێزمان, بكارئينانەكا ڕەسەن بۆ وينەيێن وێژەيى, كنترولەكا باش بۆ گەشەكرنا گرێيان و قايلكرنا كەسايەتى, ئەندێشە, ئافراندن, بكارئينانا گالتەئامێزێ ب ڕەنگەكێ كاريگەر, وشيانێن كۆمكرنا ڕادەيێن پەيڤان و دۆماهيك دەرفەت بۆ بكارئينانا وان. دڤێت تۆ تيشكێ بێخييە ل سەر ئەركێن خۆ د لاوازترين شارەزاييێن خۆ دا – وئەگەر تە ئەڤ هەمى شارەزايى هەبن و سەركەفتن د چەندين پێشبركێن كورتە چيروكان دا ئينابيت, لەوانەيە دەم هاتبيت هەولا تشتەكێ نوى بدەى. 

3. تيشكێ بێخە ل سەر پێكهاتەيێن بنەرەتي

      ئەگەر تە بۆ خۆ دياركر كو ئێك ژ وان شارەزاييێن تە دڤێت گەشەدانێ تێدا بكەى, تێگەهشتنا تەيە بۆ ڕينڤيسێ, خالبەندييێ ورێزمانێ, وئەڤە ژى دهەژى نە ل پێشييێ بهێن. د ڕِاستى دا , وەرگرتن و گەشەپێدانا ڤان شارەزاييان جهێ وان د پەيڕەوێ قوتابخانێ دا نە مايە, ئەڤجا بێ گومان چ شەرم تێدا نينە ئەگەر تۆ دانپێدانێ بكەى كو نە يێ دلنياى كا دێ چەوا (apostrophe)  (ئەپۆستروفى) بكارئينى, يان جياوازى دناڤ بەرا دوو پەيڤێن رێنڤيسا وان نزيكى ئێك وەك: "پێل" و "پەل" نەزانى. گەلەك ژ مە دجەنگن دگەل ڤان بنەمايان, لێ دەزگەيێن چاپكرنێ تە نا هەژمێرن وەك نڤيسەرەكێ خۆدان شيان ئەگەر كارێ تە هەلگرێ ڤان خەلەتيان بيت. هەتا ئەگەر تۆ ل سەر ئەركێ خۆ يێ تايبەت چاپكەى, گەلەك يا گرنگە تۆ هەر چەند بكارى پێداچونەڤێ د نڤيسينا خۆ دا بكەى. ب كێميڤە, ئەگەر تە خەلەتيێن رێنڤيسێ و خالبەندييێ هەبن دێ هيێە هەژمارتن وەك نڤيسەرەكێ نە لێهاتى, وئەگەر سيناريۆ يا لاواز بوو دێ ڕامانێن تە د نە ديار و ئاشكرا بن.

4. بەشداريێ د خۆلەكێ دا بكە

     ل ڤى سەردەمى, نڤيسين حەزەكا بەربەلاڤە, وئەڤە ژى ڕامانا زێدەبوونا پێشبركەيان بۆ بەلاڤكرنێ ددەت, وهەروەسا ڕامانا وێ چەندێ ددەت كو خولێن بهێزكرنێ ئاستەكێ بەرفرەه ب خۆڤە ديتيە پتر ژ بەرى نها. ئەگەر ئەڤە دەستپێكا تە بيت وەك نڤيسەر كار بكەى دڤێت تۆ بەشداريێ بكەى د پتر ژ خولەكا گشتى دا دا شارەزابى د چەند جورەكێن جياواز ژ ڕەنگ وچەشنێن نڤيسينێ, لێ هندەكێن دى پێ باشترە بەشداريێ ل چەند خولەكێن تايبەت بكەن بۆ بهێزكرنێ ئەوا د خالا دوويێ دا هاتيە ئاماژەكرن. يان تۆ دكارى هەول بدەى لێگەريانێ بكەى د تۆرا ئينتەرنێتێ دا يان پەيوەنديێ ب كوليژێن نافخۆيى بكەى يان هەر دەزگايەكێ دى يێ پەروەردەيى دا ببينى چ پێتڤييێن تە دێ يێن بەردەست بن. خولێن بهێزكرنێ رێكەكا هەرە باشە بۆ تێكەلبوونێ دگەل نڤيسەرێن دى يان لەوانەيە چەند كەسايەتييان كو هەلگرێن هەمان هزرن و بۆچوونن ئەوێن دكارن ببنە بەشەك ژ ژيانا تە يا نڤيسينێ.

5. جهێ خۆ يێ ئارام بهێلە

    بەهرا پتر ژ مە دنڤيسين چونكە خۆشيێ پێ دبەين, نە ژبەر كو چاڤەرێينە داهاتەكى ژێ وەرگرين, ژبەر ڤێ چەندێ يا سروشتى يە بهێينە ڕاكێشان بۆ ئافراندنا باشترين بابەت. ئەڤجا, ئەگەر ئەم د باش بين د نڤيسينا بابەتێن نە چيرۆكى, بۆ نمونە, دێ بينيى هەمى وەك ئێكن دەمێ بەرهەمدئينى, سەردابرن ئەوە دەمێ تۆ بەردەوام بابەتێن وەك ئێك بەرهەمبينى بێى هەولدان بۆ تشتەكێ نوى. ئەڤ چەندە دێ يا باش بيت بۆ دەمەكێ دياريكرى, لێ ل دۆماهيێ دێ ڕاوەستى ژ گەشەپێدانێ وەك نڤيسەر, ويا هەژييە ئاماژە پێ بدەين, تۆ دێ كەڤييە د مەترسيا بێزاربوونێ دا.نڤيسينا هەمان بابەت بۆ چەند جاران وەك وى كەسى يە يێ سۆفى يان دچنيت بێى هەول بدەت بكەتە بلۆز يان جۆتەكێ گۆرا.

6. پرسيارێ ژ فيدباكان بكە

     دەمێ ل دەستپێكێ تۆ نڤيسينێ دكەى, هزرا نيشاندانا كارێ خۆ بۆ كەسەكێ دى يا ب ترسە. پرۆسەيا نڤيسينێ كارەكێ كەسايەتى يە و هەروەسا بابەتى يە, وهێلانا كەسەكێ دى كارێ تە بخوينيت هەر وەك دەرئينانا ڕحا تە يە. هەمى دەما مە ترسا رەخنەكرنێ ژلايێ وى كەسى يێ دخوينيت يا هەى ژ وى كارێ مە كرى, يان فەرمانەكێ ل سەر تە بدەت نە ب دلێ تە بيت و وێ باوەرييا تە بۆ خۆ ئاڤاكرى دەربارەى شارەزاييێن خۆ وەك نڤيسەر بهەژينيت. بێ گومان, ئەگەر تۆ كارێ نڤيسينێ بكەى وەك حەزەك بتنێ بۆ خۆ, پێتڤى ناكەت تۆ كارێن خۆ بۆ كەسانێن دى نيشان بدەى, لێ ئەگەر تە حەزا گەشەپێدانێ هەيە وەك نڤيسەر, پرسيارا تە بۆ كەسەكێ دى كو بۆچوونێن خۆ ل سەر كارێن تە بدەت نە بتنێ يا مفادارە بەلكو يا پێويستە. يێن ل هەمييان نزيكتر كو تۆ پرسيارێ ژێ بكەى, هەڤال و ئەندامێن خێزانا تە نە, لێ لەوانەيە تۆ بكەڤييە دمەترسييا بێ باوەرييێ دا دگەل رەخنەگرتنا وان يا ئاڤاكەر چونكە وان نەڤێت هەستێن تە بئێشينن دەربارەى هەر جورە گەشەپێدانەكا پێتڤى د كارێ تە دا. هەروەسا, ئەگەر ئەو پتر ژ يا پێتڤى دباوەربن لەوانەيە ببيتە ئەگەرا كەفتنا تە ب ئێك جارى. ئەڤجا يا باشتر ئەوە تۆ كارێ خۆ بۆ كۆمەلەكا نڤيسينێ يا نافخۆيى ببەى, يان ئێك ژ ڤان خالێن بهێن بكاربينى.

7. بلا تە هەڤالەكێ نڤيسينێ يان ئاموژگارەك هەبيت

     لەوانەيە ديتنەكا زەلال تر بۆ تە بهێت ژ لايێ كەسەكێ خۆدان هەستەكا پيشەيى, كەسەكێ حەزا نڤيسينێ هەبيت ودگەل وى دێ كارى ئالِۆگورا چەند پرسيار و هزران كەى. ئەگەر تە بەشدارى د خولەكا نڤيسينێ دا كربيت, دێ تە دەرفەتەكا باشتر هەبيت كو هەڤالەكێ نڤيسينێ ببينى, هەڤالەكێ نڤيسينێ كو ب ڕەنگەكێ نە فەرمى هاريكار بيت دكارێن تە دا يان بتنێ رەخنەكا ئاڤاكەر پێشكێشى تە بكەت ل سەر وى كارێ تە ئەنجامداى (و هەروەسا ببەروڤاژيڤە ژى). ئاموژگار رۆلەكێ گەلەكێ جياواز دبينيت. ئەڤ كەسە خۆدان سەربۆر وشارەزاييەكا باشترە ژ تە, ولەوانەيە سەركەفتى تر ژى بيت, ئەو دكاريت ئاموژگارييان بدەت و ب كارێ ئاراستەكرنێ ڕاببيت وبەرێ تە بدەتە رێكا دروست بۆ گەشەپێدانا شارەزاييێن تە. لەوانەيە ئەڤ چەندە هندەك ژ دەمێ تە بكوژيت, لێ گەلەك نڤيسەر دلخۆشن كو جار جار ئاموژگارييان بدەن دەمێ بەرسڤا وان ئيمێلان ددەن ل سەر هندەك شارەزاييێن دياركرى.

8. داخازا بۆچوونێن كەسانێن دى بكە ل سەر تۆڕا ئينتەرنێتێ

     ئەگەر تۆ رازى نەبى دەربارەى وان بۆچوونێن تە ڕوى ب ڕوى وەرگرتين, ئينتەرنێت هەمى جورێن بەشداريكرنێ دگەل نڤيسەرێن دى بەردەست دكەت. پەيوەنديكرن دگەل كەسانێن هەمان هزر هەين ب رێكا تۆرێن جڤاكى كارەكێ ئاسانە. هەولبدە هێمايا (هاش)  ( # ) بكاربينە ل سەر تۆڕا (تويتەرى) ( چەند پەيڤێن تە د دياريكرى بن ئەنجام دێ باشتر بن, ئەڤ نڤيسينە گەلەك ئەنجامان ددەت, پتر ژ وێ يا تۆ هزردكەى) يان بەشدارييا هندەك گروپێن پەيوەنديدار بڤێ چەندێ ڤە بكە ل سەر (گووگل پلەس)ى. هەر وەسا جهەكێ تايبەت دابينبكە بۆ گەنگەشەكرنێ و رەخنەگرتنێ ل سەركارێن بەشداربوويان. ئەڤ جورە بۆچوونە دەرفەتەكا باشە بۆ نڤيسينا كارێن نوى.هەروەسا گەلەك (بلۆگ)  و وێبسايتێن تايبەت ب نڤيسينێ ڤە يێن هەين تۆ دكارى بەشداريێ تێدا بكەى و بۆچوونێن كەسانێن دى بزانى ل سەر كارێن خۆ. بەهرا پتر ژ ڤان بڕەنگەكێ ئاڤاكەر تێنە بكارئينان, ئەڤجا هەر رەخنەيەكێ ب هزرەكا كەسايەتى ڤە وەرنەگرە. 

9. بازارەكێ نوى ببينە

     نزيكبوون ژ دەزگەهێن بەرهەمئينان وچاپكرنێ كارەكێ پر گران و ب زەحمەتە, وئەڤە ژى  وێ چەندێ ناگەهينيت كا چەند دێ يێ سەكەفتى بى- ب تايبەتى ئەگەر تە بڤێت ل دويف ئاراستەيەكێ نوى بچى وپەيوەنديێ ب هندەك كەسان بكەى كو بۆ جارا ئێكێ يە تۆ دانۆستاندنان دگەل دكەى. بلا بتنێ ل هزرا تە بيت دڤێت تۆ خۆدان رەوشتەكێ باش و شارەزا بى, ل دەستپێكێ دڤێت تۆ باش بزانى كا تۆ دانۆستاندنێ دگەل چ جورە كەس دكەى وئەو ب چ ڕەنگ دێ ڕازى بيت, ويا باشە هندەك نمونە ژ كارێن تە ئەگەر تە كارێن چاپكرى هەبن دگەل تە بن. هەتا ئەگەر ئەڤ چەندە دگەل دەزگايەكێ جياواز ژى بيت دێ بۆ وان ديار بيت كا تە چەند شيان هەنە.

10. چەند كارەكێن مەترسيدار بكە

     ل دۆماهيێ, هندەك جاران بەردەوامبوون وەك نڤيسەر پێتڤى ب دەرفەتەكێ يە د تشتەكێ نوى دا. بۆ نمونە, ئەگەر تۆ دگەل گروپێ خۆ يێ نڤيسينێ يێ بەردەوام بووى بۆ چەند مەهان, بۆچى هزرا بەلاڤكرنا گولبژێرەكێ ژ كارێن خۆ ناكەى؟ يان بۆچى دەست ب دانانا بلۆگەكى ناكەى دا شيانێن خۆ تێدا دياركەى؟ تۆ دكارى ب رێكا ئامادەبوونێ د دەزگەه وتۆرێن جڤاكى دا, سمينارەكێ پێشكەش بكەى, ل بەرنامەكێ راديويێ ئامادەبى دا ل سەر كارێن خۆ گەنگەشێ بكەى...هەر تشتەك بيت هەستا نە ئارامييێ ل دەف تە دروست بكەت لێ د هەمان دەمى دا هاندانا تە بكەت شارەزاييێن خۆ بەرەف قۆناغەكا پێشتر ببەى. 

نڤيسين: ليز گريگوري

وەرگێران ژ ئينگليزى وپەراوێز: بەيار قەرەني

ژمارا گوڤارێ: ئەڤ ژمارەيە يا بێ بەرامبەرە, لەوما چ ژمارە نەداينێ

گوڤار: رايتينگ

مێژويا بەلاڤكرنێ: مەها 3/ سالا 2015

ویبسایت: www.writers-online.co.uk

سەرنڤيسەر: جوناپان تيلفر

لاپەرە: 60-61

رەوشەنبيرييا جگارە كێشانێ

 

رەوشەنبيرييا جگارە كێشانێ

    دەمێ گەنج دگەهيتە ژيێ سنێلەيێ, هەست دكەت كو ئەو دكاريت هەيڤێ ژ ئاسمانى ڤەكەت و بارانێ ژ ئەردى بەرەف ئاسمانى ببەت. و ئەو هەوڵەكا مەزن ددەت كو رەفتارێن وى وەكى يێن زەلامان بن ئانكو وەكى يێن بابێ وى بن بەلكو هندەك جاران ب رەفتارێن بابێ خۆ ژى رازى نابيت و دڤێت ڕابيت بئافراندنا هندەك رەفتارێن نوى و هزرا وێ چەندێ ناكەت كو ئەڤ رەفتارە دگەل داب و نەريتێن مللەتێ وى و رێمنايێن ئاينێ وى دگونجيێن ئان نە.

     جگارە كێشان ئێك ژ رەفتارێن بەر بەلاڤە د ناڤ جڤاكێ مە دا نە خاسمە د ناڤ چينا گەنجان دا. ئەگەرێن جگارە كێشانێ دزوورن. ئێك ژ وان ئەگەران ئەوە دەمێ گەنج جگارێ دكێشيت وێ هزرێ دكەت كو ئەو يێ گەهشتيە ژيێ زەلامينيێ و ئەو ئێدى خودان بڕيارە و هەر كارێ وى دڤێت ئەو دكاريت بكەت و ژ لايەكێ دى ڤە هندەك گەنج هەست دكەن ئەو ب ڤى كارى ل بن دەستهەلاتا خێزانا خۆ دەردكەڤن و ئێدى كەس نكاريت فەرمانان بدەتە وان.

   گەنجێن مە د ڤى سەردەمى دا د ڤەدەريەكا مەتەرسيدار دا دژين و هەستا داهێنان و ئافراندنێ ل دەف وان نينە ڤێجا ئەو ڤێ ڤالاتيێ ب هندەك رەفتار و زارڤەكرنێن كورە  پڕدكەن و جگارە كێشان ئێك ژ وان رەفتار و زارڤەكرنانە.

     ئەم هەمى د وێ باوەرێ داينە كو جگارە كێشان رەفتارەكا خرابە و چ مفاى ژێ نا بينين. لێ يا سەير و سەرەنجراكێش ئەوە كو دەمێ ئەم پرسيار ژ كەسەكێ جگارە كێش دكەين و د بێژين: ئەرێ تۆ دزانى جگارە كێشان بۆ تەندروستيا تە يا ب زيانە؟

    دێ ب دلەكێ پڕ باوەرى بەرسڤا مە دەت و بێژيت: بەلێ چ پێنەڤێت, ئەز وێ چەندێ باش دزانم. لێ ئەز يێ ل سەر ڤى كارى ڕاهاتيم و ئێدى ئەز نكارم بهێلم.

     ئەرێ ڤێ چەندێ چ بنەمايێن زانستى ل سەر هەنە ئانكو ئەڤە هزرەكە ئەو خۆ پێ رازى دكەن و ژ وى دۆرهێلێ ئەو كەفتينە تێدا خۆ رزگار دكەن.

  

* ئه‌ڤ گوتاره‌ ل گوڤارا (سیپه‌) به‌لاڤ بوویه‌

بەيار قەرەنى   

تەرەزان.... داستانا دارستانێ

 

تەرەزان.... داستانا دارستانێ

    ئێك ژ ناڤ و دەنگترين كەسان ل سەرانسەرى جيهانا ئەدەبى و سينەماييدا (تەرەزان) ـە. (تەرەزان) ئێكەم كەسە كە هەڤنياسينەك د ناڤ بەرا مروڤ و گيانەوەران دا پەيدا كرى.

    (ئێدگار رايس بۆرۆز) نڤيسەرێ چيروكا (تەرەزان),  دەمەكێ درێژ د بورينيت هەتا ناڤێ (تەرەزان) ژێدگريت. بۆرۆزى گرنگيەكا مەزن د دانا بۆ ناڤێ (تەرەزان)ـى. چەوا دێ ناڤەكى دانێتە ل سەر مروڤەكى د گەل مەيمينكان دژيت؟

   چەند روژ چوون و بۆرۆز يێ هزرا ناڤەكى دكەت, ناڤەكى د گەل دەنگ و فونەتيكا زمانێ مەيمينكان بگونجيت. زانينا بۆرۆزى بۆ نڤيسينا نوتا مەسيقى گەلەك هاريكاربوو بۆ ژێگرتنا ناڤەكێ گونجاى, هەتا ل دوماهييێ ناڤێ (تەرەزان) ژێگرتى, كە ناڤەكە مينا دەنگێ قيژيا گيانەوەرەكێ كيڤى يە.

    تەرەزان لاوەكێ جەحێل و خۆرتە, ژيێ وى (25) سالە. چيروكا وى دەستپێدكەت ل دەمێ زاروك.

    ئەفسەر (جون گرايستوك) د گەل هەڤژينا خۆ (ئەليس) ل سالا (1888) قەستا ئەفريقيا دكەن بۆ كارەكێ پەيوەنديدار ب حكومەتا بريتانى ڤە. د ناڤ وێ پاپۆرا (فوالدا) دا ئەوا ئەفسەر و هەڤژينا وى ل سەر, شەرەكێ مەزن رۆى د دەت و د ئەنجامدا گەلەك خەلك د مرن ڤێجا ئەفسەر د ترسيت ژ سزادانێ ئەگەر بزڤريت بۆ لەندەن. و ئەفسەر نەچار دبيت ل نيڤا رێيێ ژ پاپۆرێ بهێتە خار. ئەو و هەڤژينا خۆ قەستا دارستانێ دكەن. و رادبن بچێكرنا خانويەكێ بچيك. پشتى چەند روژان تەرەزان ژ دايك دبيت لێ دايكا وى گيانێ خو ژ دەست د دەت.

   ل دارستانێ ل نزيك وان جورەك ژ مەيمينكێن مەزن, مەزنتر ژ (گوڕێلا) دژيت. ميرێ ڤان جورە مەمينكان دگوتنێ (كرشوك) و كێشا وى (350) كيلو گرامە. تەڤ مەيمينكان د زانى كە هندەك بيانى يێن هاتينە دارستانێ. روژەكێ مەيمينك هێرشەكا مەزن د بەنە سەر خانويێ وان, د ئەنجامدا ئەفسەر دهێتە كوشتن و ئەگەر (كالا) نە بايە -ئەو مەيمينكا كور لێ مرى- دا تەرەزان ژى هێتە كوشتن.

   (كالا) يێ ئەو زاروك د گەل خۆ بر و ئەو هزر دكر كە مەيمينكەكا سپى يە, و ناڤ لێ دانا (تەرەزان). و رامانا ڤى ناڤى د زمانێ مەيمينكان دا (پيستێ سپى يە).

   و بڤى رەنگى تەرەزان مەزن دبيت و نچيرڤانەكێ ژير و چەلەنگ ژێ چێدبيت. و گيانەوەر هەمى ژێ د ترسن. هەتا ڤى دەمى تەرەزان هزر دكەت كە مەيمينكە. لێ روژەكێ ئەو دێمێ خو د ناڤ ئاڤێ دا دبينيت و بەرێ خۆ د دەتە هەڤالێن خۆ... نە وەكى وينە... هەست ب شەرمەكا مەزن دكەت. چەوا دێمێ وى هوسا يێ حليە...؟ چەوا دەڤێ وى هوسا يێ بچيكە...؟ و ددانێن وى هوسا يێن نەرمن...؟ و دەستێن وى...؟ و پێ يێن وى....؟ّ!

   چيروكەكا سەيرە, و يا سەيرتر نڤيسەرێ ڤێ چيروكێ كەسانەكێ نە خويندەوارە. لێ دەمێ ئەڤ چيروكە ل گوڤارەكێ ل سالا 1914 بەلاڤ دبيت, سەركەفتنەكا ئێگجار مەزن ب خۆڤە دبينيت.

   پشتى ڤێ پێنگاڤا سەركەفتى د چيروك نڤيسينێدا, بۆرۆز دەست ب نڤيسينا چەندين چيروكێن دى ژێر قارەمانيا (تەرەزان) دكەت. كە هندەك ژ وان ئەڤەنە: گيانەوەرێن تەرەزانى 1916, كورێ تەرەزانى 1917, تەرەزان و گەنجينەيێن ئوبار 1918, تەرەزان و چيروكێن دارستانا 1919, تەرەزان ميرێ دارستانێ 1928, تەرەزان و ميرنشينا بەرزە 1929, تەرەزان دانپێدانێ دكەت 1932, تەرەزان و شارێ زێرى 1933, تەرەزان و شێر 1934, تەرەزان و پڵنگ 1935, تەرەزان يێ د مەترسيێ دا 1936.

* ل گوڤارا (كورد زوم) به‌لاڤ بوویه‌

بەيار قەرەنى

هەلبەست... هەڤالێ دلسوز

 

هەلبەست... هەڤالێ دلسوز

هەلبەست كەڤنترين هەڤالە دگەل مروڤى ژيايى د كەيف و خوشيان دا و دهەمى كاودانادا ئامادە بوويە بارێ هەڤالێ خۆ هەلگريت و چ  جاران هەستا نەرازيبوونێ ل دەف پەيدا نەبوويە.

   هەلبەست هەڤالەكێ سەير و عەجێبگرتييە! هەر چەندە هەڤالەكێ راستگويە لێ چ جارا نەهێلايە كەس نزيكى سنورێن وى ببيت ئانكو هەوڵ بدەت كو پەردەيێ ل سەر نهێنيێن وى راكەت. 

هەر زانستەك ل سەر ڕۆيێ عەردى چەند تۆ خۆ نزيك بكەى دێ رۆهن و ئاشكەرا بيت لێ هەلبەستێ چەند تۆ خۆ نزيك بكەى دێ ئالۆز و بەرزە بيت.

نزيكترين هەڤال بۆ هەلبەستێ هەلبەستڤانن. و زۆربەيا هەلبەستڤانان-ئەگەر نە هەمى- ل سەر وێ هزرێ نە كە هەلبەست وەكى گولەكێ يە بێهنەكا خوش ژێ دئێت. ئانكو: وەكى هەيڤێ يە شەوق و رۆناهييەكا تازە ژێ دپەشيت.لێ ب مەرجەكى ئەم هزرا وێ بێهنا خوش نەكين كا ل كيرێ دئێت و ئەو رۆناهى چەوا دپەشيت. چونكە ئەگەر مە هزرا هەيڤێ كر و مە زانى كا چەوا ئەو هەمى پارچەكا مەزنە ژ چيايان و كەڤران, چ پێنەڤێت دێ پێشەمان بين.

   ڤێجا دڤێت ئەم داخازا لێبورينێ ژ هەلبەستێ بكەين چونكە مە زولمەكا مەزن يا لێ كرى دەمێ مامۆستايێن مە ل قوتابخانێ دگوتە مە : هەلبەست چەند ئاخفتن و گوتنەكن ب كێش و سەروا دئێنە دەرێ.بێى كو دياربكەن كا ئەڤ ئاخفتنە چ جورە ئاخفتنن ئانكو د چ ئاست دا نە.

چەوا ئەم دێ قەفتەكا گولا ئينين و بێژين ئەڤە بيستانە؟! چەوا ئەم دێ هندەك تيشكێن هەتاڤێ ئينين و بێژين ئەڤە ئاگرە؟!

دڤێت هەلبەست هەڤپەيمانەكێ گرێدەت دناڤ بەرا كۆمەكا پەيڤان دوير ژ وان پەيڤێن روژانە د ئاخفتنا ئاسايى دا ئەم دكارئينين و دوير ژ هەژمار و روبەر و پيڤانێ.

ئەگەر كەسانەكێ ئاسايى ڤيا هەستا خۆ دەرببڕيت بەرامبەر بێهنا گولاڤا خوشتەڤيا خۆ , دێ بێژيت:

                    - بێهنا گولاڤا تە يا خوشە.

لێ ئەگەر هەلبەستڤانەكى ڤيا هەستا خۆ دەرببڕيت , دێ بێژيت:

                     -بێهنا گولاڤا تە دگوتە من سپێدە باش!!    

كەسانێ ئاسايى ئاخفتنەكا ئاسايى بكارئينا هەروەكى ئەو هەمى رۆژێ بكاردئينيت.

لێ هەلبەستڤانى هندەك پەيڤێن نە ئاسايى بكارئينان دەمێ ڤيايى هەستا خۆ دەرببڕيت بەرامبەر وێ بێهنا خوش. هەلبەستڤانى هەڤپەيمانەك ئاڤاكر دناڤ بەرا هەستێ بێهنێ و هەستێ گوهلێبوونێ. هەروەسا وى حەز دكر ب ئەندامێ گوهلێبوونێ هەست ژ بێهنێ بكەت و ب ئەندامێ بێهنێ هەست ژ دەنگى بكەت.و ئەڤە ژى نە هزرەكا ئاساييە.و ل ڤێرێ جياوازى دناڤ بەرا ئاخفتنا ئاسايى و هەلبەستێ ديار دبيت. و ب ڤى رەنگى ئەم دێ شێين بێژين كا كى ژ هەلبەستان د ئاستەكێ باش دا نە و كى ژى دئاستەكێ باش دا نينە.

بەيار قەرەني

مرۆڤ ب چاڤان نابينن بەلكو ب مێشكى دبينن

 مرۆڤ ب چاڤان نابينن بەلكو ب مێشكى دبينن

    دەمێ مرۆڤ يێ پشت ڕاست بيت كو يێ ل سەر ڕێكا ڕاستييێ دڤێت مرۆڤ ب چ ڕەنگان خوە ڕادەستى هێرشێن جڤاكى و داب و نەريتێن وى يێن كەڤن نەكەت و ب هەمى شيانێن خوە بەرگرييێ ل باوەرييێن خوە يێن پيرۆز بكەت و هەوڵ بدەت ب ڕێكێن ژيرانە و ب هاريكارييا ئالاڤێن گونجاى و زانستى چرايێ باوەرييێ د دلێ وان دا هەل بكەت و نەهێليت چ تشت كارتێكرنێ ل هزرێن مرۆڤى بكەن و ورەيا مرۆڤى بيننە خوار.

     بير و باوەرێن كەڤن، داب و نەريتێن باب و باپيران نە مەرجە هەمى دڕاست بن و جهێ باوەرييێ بن، د هەمان دەم دا نە مەرجە يێن خەلەت و شاش ژى بن. دڤێت مرۆڤ هەڤبەر بكەت و د تەرازييا زانست و لۆژيكێ دا بپيڤيت ئەڤجا هەر هزرەكا د گەل زانستى گونجييا ئەم ب دلەكێ ڤەكرى وەربگرين و گەشەيێ پێ بدەين دا مفاى ژێ ببينين و بەروڤاژى هەر هزرەكا د گەل زانستى و لۆژيكێ نەگونجيت ئەم خوە ژێ دوير بكەين و د ناڤ جڤاكى دا نەهێلين.

     چەندين گەنج بووينە قوربانييێن هزر و داب و نەريتێن كەڤن يێن جڤاكى يان يێن سياسى ب تنێ چونكى ئەو يێ ل سەر هزرەكا ڕاست بووى و دەستهەلات يان جڤاك هەمى يێن ل سەر هندەك بير و باوەرێن كەڤن يێن شاش بووين و نەكارييە بگەهنە وى ئاستى يێ ئەو گەنج گەهشتييێ ئەڤجا هەوڵ نەدايە بۆ ئاستێ وى خوە بلند بكەن بەلكو هەوڵدايە وى بۆ ئاستێ خوە يێ نزم و بێ بها بيننە خوار.

     دوو خال دبنە ئەگەر بۆ ڤێ مژارا مە ل سلال ديار كرى: يا ئێكێ، ئەو تاكێ ل سەر هزرا ڕاست نەكارييە ب ڕێك و ئالاڤێن زانستى و گونجاى كەسانێن دەردۆرێ خوە قاييل بكەت. يا دوويێ، كەسانێن دەردۆرێ وى باوەرى بۆ دروستبوويە لێ ژ بەر هندەك مەرەم و بەرژەوەنديێن خوە يێن تايبەت ڕێك نەدايێ هزرا خوە بجه بينيت. 

     دێ ڕەوشەكا نەساخ بيت و دێ دەرئەنجامێن گەلەك مەترسيدار هەبن ئەگەر جڤاكەك ژيانا خوە هەمييێ ببورينيت ل سەر هندەك هزرێن شاش و ئەو ب ئاشۆپێن خوە بكەتە ڕاستى و باوەر بكەت و ژيانا خوە ل سەر ئاڤا بكەت و د ڕاستى دا ئەو ب تەمامى تێنەگەهشتييە و ئەو هزرا ئەو دكەت ب تنێ باوەرييەكە وى بۆ خوە دروستكرى و نە ڕاستييەكا خوەدى بنەمايێن زانستى و لۆژيكييە.

     چاڤ ب تنێ ئالاڤەكە يان ئاميرەكێ هاريكارە و مێشكە مرۆڤ تشتان پێ دبينيت و ڕاستى و شاشييان پێ ژێك جۆدا دكەت. كۆرە نە ئەو كەسە يێ چاڤ نەبن بەلكو ئەو كەسە يێ هزرا خوە د ڕاستييان دا نەكەت،  يێ هەوڵ نەدەت ڕەوشا خوە بەرەف باشتر بگوهۆڕيت.

     ل ئالييەكێ دى مرۆڤێ زانا و شارەزا دڤێت خوەمەزنكرن و دفن بلندى ل جەم نەبيت و وێ سالوخەتا خوە يا ناياب بۆ مەرەم و بەرژەوەندييێن خوە يێن كەسوكى بكارنەئينيت چونكى ل دويماهييێ بێ گومان نكاريت سەركەفتنێ بدەست خوەڤە بينيت. 

   ڕەوشەنبيرييا لێكتێگەهشتنێ و قەبوولكرنا هزرێن جۆدا ژ مەزنترين ستوينێن پێكڤەژيانا بەختەوەرن و ژ ب هێزترين ئەگەرانە بۆ پەيدابوونا دەليڤەيێن باشتر بۆ گەشەپێدانا جڤاكى چونكى هندى هزرێن جياواز هەبن دێ دەرفەت بۆ هەلبژارتنا باشترينان زۆرتر بيت نەخاسمە ئەگەر د جڤاكەكى دا بيت وەك جڤاكێ مە يێ چەندين نەتەوە و چەندين ئۆل تێدا كۆمبووين. 

                                                                                                                                                بەيار قەرەني

كوردستان پيرۆزترين وارگەهە، لێ...

کوردستان پیرۆزترین وارگەھە، لێ

     کورد ژی وەک ھەر مللەتەکێ دی، خۆدان دیروکەکا ڕەسەن و مەزنە. بەلکو ئەم دشێین بێژین کورد کەڤنترین مللەتە خۆدان دیروکەکا پڕ سەرفرازی و شانازی. کورد خۆدان ئەردەکێ پیرۆزە، ئەو ئاخا ئەو نھا ل سەر دژیت و بەری نھا ژی ل سەر دژی ژ باشترین جۆرێن ئاخێ یە بۆ چاندنێ. گوندێ چەرمو کو دکەڤیتە پارێزگەھا سولەیمانییێ ل کوردستانا باشور، کەڤنترین جھە چاندن لێ ھاتییە کرن کو ڤەدگەڕیتەڤە بۆ (٧٠٠) سالان پێشی زایینی. 

    جھێ کورد لێ دژین جھەکێ پڕ بھا و مفایە و دکەڤیتە دناڤبەرا دوو میرنشینێن مەزن; میرنشینا فارسی و میرنشینا ڕۆمانی ل رۆژھەلاتێ و ل رۆژ ئاڤایێ. و ل باشوری ولاتێن عەرەبی ئەوێن ل ھندەک سەردەمان د گەل میرنشینا فارسی دا و د ھندەک سەردەمێن دی دا د گەل میرنشینا ڕۆمانی دا. ئەڤجا ب بەردەوامی سەرنجا وان بۆ خۆ ڕاکێشایە و بوویە مەزارگەھەک بۆ بەرژەوەندییێن دوژمنان.

   ئەڤ چەندە بەردەوام دمینیت ھەتا ئاینێ ئیسلامێ بەربەلاڤ دبیت ل ولاتێن عەرەبی و عەرەب ھەمی دبنە ئێک دەست و ل بن دەستھەلاتا فارسی و ڕۆمانی دەردکەڤن. ل دەستپێکێ کوردستان گەشەیەکا بەرچاڤ ب خۆڤە دبینیت لێ پشتی عەرەب ژی وەک فارس و ڕۆمانان مەرەما وان دبیتە بەرژەوەندییێن تایبەت، ئەو ژی دکارن تا ڕادەیەکێ زۆر مفای ژ خاکا کوردستانێ ببینن.

    خاکا کوردستانێ ماکا گەلەک گەنجینەییێن دییە، سەقایێ وێ یێ فێنک و ھین گەلەک یێ گونجایە کو مرۆڤ ژیانەکا ئارام و بەختەوەر لێ ببوورینیت ئانکو د بیاڤێ گەشتیاری دا ئەم دکارین مفایەکێ مەزن ژێ ببینین. سامانێ ئاژەلی ژی – ل ئالییەکێ دی - ئێکە ژ ستوینێن ھەرە گرنج ئەم پشت بەستنێ پێ بکەین بۆ گەشەپێدانا ئابووری، ھەر وەسا سامانێ وێ یێ ژێر ئەرد وەک نەفت و گازێ ئەگەرەکێ دی یێ ھەرە گرنگە کو سەرنجا دوژمنان بۆ خۆ ڕابکێشیت و خەونان پێڤە ببینن.

     ستوینەکا دی یا گەلەک گرنگ یا ھەی ئەم ل سەر کاربکەین و بەرەف پێش ببەین و بۆ بەرژەوەندییا خۆ بکاربینین ئەو ژی مللەتە ئانکو خەلکە. ڕاستە مە پێشی نھا گەلەک ھزر لێ نەکرییە، لێ نھا باشترین دەمە ئەم ھزر لێ بکەین و نەھێلین زاروکێ مە ل بەر چاڤێن مە مەزن ببیت و ببیتە گەنج و پاشان پیرببیت بێی مفای ژ ھێزا وی یا لەشی و یا مێشکی ببینین.

     یا گرنگتر ژ ئەڤێ چەندێ ھەمییێ ئەوە، کو کوردان وەک یا پێدڤی مفا ژ وارگەھێ خۆ وەرنەگرتییە و ل دویڤ بنەمایێن زانستی و سیاسیی سەرەدەری د گەل نەکرییە ئەڤجا د ئەنجامدا مللەتێن بیانی ئەڤ چەندە بۆ بەرژەوەندییێن خۆ بکارئانییە و پتر ژ خەلکێ وێ مفا ژێ وەرگرتییە.

     ڕاستە دەستھەلات نکاریت ھەمی کاران ئەنجام بدەت لێ دڤێت وێ پلان و بەرنامە ھەبن و ھەڤوەلاتییێ خۆ ھان بدەت بۆ بجە ئینانا وان نەخاسمە چینا گەنجان و ب ھەمی ڕەنگان بزاڤێ بکەت ئەم ب خۆ مفای ژ سامان و گەنجینەیێن خۆ ببینین. 

(ل روانگه و رەخنه هاتييه بەلاڤكرن) 

http://www.rwangauraxna.com/ba/detail.aspx?IDNews=3706

ئاخفتن ژی ب پاره‌یه‌

!!!ئاخفتن ژی ب پاره‌یه‌

   مروڤه‌كێ كوره‌ ل رێكه‌كێ روينشت و كولاڤێ خۆ دانا عه‌ردی و به‌لاڤۆكه‌ك ب ره‌خ خۆ ڤه‌ دانا  ل سه‌ر نڤيسيبوو " ئه‌ز يێ كوره‌مه‌, هيڤيدارم هوين هاريكاريا من بكه‌ن"

  مروڤه‌ك هات و راوه‌ستا و به‌لاڤۆك خاند لێ ده‌مێ به‌رێ خۆ دايه‌ كولاڤێ وی ديت كا ژماره‌كا كێم يا پارا يا تێدا.

   بێي كو ده‌ستويريێ ژێ وه‌رگريت ده‌ستدا به‌لاڤۆكا وی ونڤيساندنا وی ژێ بر و نڤيساندنه‌كا دی ل سه‌ر نڤيسی.

و جاره‌كا دی دانا ل جهێ وێ و چو ل سه‌ر رێكا خۆ.

مروڤێ كوره‌ هه‌ست كر كو كولاڤێ وی يێ تژی پاره‌ بووی. ڤێجا وی زاني كا تشته‌ك يێ رويدای و گۆرانكاريه‌ك يا چێبووی.

ڤێجا پرسيارا مروڤه‌كی كر ژ وان مروڤان ئه‌وێن ل رێكێ رِا دچوون و گوتێ : ئه‌رێ چ ل سه‌ر ڤێ به‌لاڤۆكا من هاتيه‌ نڤيسين؟

ڤێجا وی ژی بۆ خاند و گوتێ: ئه‌م يێ ل وه‌رزێ بوهارێ لێ ئه‌ز نه‌شێم جوانيا ڤی وه‌رزی ببينم!

    مه‌ هه‌ميان ئه‌زمان يێن هه‌ين كو پێ بئاخڤين و مه‌ هه‌ميان مێشك يێن هه‌ين كو پێ هزر بكه‌ين لێ بكارئينانا مه‌ بۆ ڤی مێشكی يا ژ ئێك جودايه‌. ئانكو ده‌ربڕينا مه‌ بۆ هزر و بيران ژ كه‌سه‌كی بۆ يێ دی يا جياوازه‌.

   كه‌سايه‌تييا هه‌ر كه‌سانه‌كی ب هنده‌ك ره‌وشتان دهێته‌ نياسين نه‌خاسمه‌ ئه‌و ره‌وشت و خاسله‌ت ئه‌ويێن ل به‌رچاڤ و ديار.

   ئاخفتن ستوينه‌كه‌ ژ ستوينێن بنياتا هه‌ر كه‌سانه‌كی. ڤێجا ئه‌گه‌ر ئاخفتنا مه‌ يا جوان و رێك و پێك بوو ئه‌ها ل وی ده‌می مه‌ بنياته‌كا مۆكم بۆ كه‌سايه‌تييا خۆ ئاڤاكر لێ ئه‌گه‌ر به‌روڤاژي ئاخفتنا مه‌ يا نه‌ رێك بوو  كه‌سايه‌تييا مه‌ ژي ل سه‌ر بنياته‌كا لاواز دێ هێته‌ ئاڤاكرن و دێ ب ساناهی هه‌ڕفيت.

   ئاڤاكرنا هه‌ر كه‌سايه‌تييه‌كێ ڤه‌دگه‌رێته‌ظه‌ بۆ وێ ژينگه‌ها ئه‌و تێدا دژیت. و هه‌می ره‌فتارێن وێ دێ هێنه‌ په‌روه‌رده‌كرن ل سه‌ر وان بنه‌مايان ئه‌وێن ژينگه‌ها وی بۆ ئاماده‌كرين.

   ئه‌گه‌ر ئه‌م پرسيارا ئه‌ندازياره‌كی بكه‌ين: ئه‌رێ تۆ چ دبێژی ده‌رباره‌ی هه‌يڤێ؟

   دێ به‌رسڤێ ده‌ت و بێژيت: هه‌يهڤ هه‌می ئاخ و به‌ره‌ و دويريا وێ ژ عه‌ردی 384000 كيلو مه‌تره‌ .

   لێ ده‌مێ ئه‌م ڤێ پرسيارێ ژ هوزانڤانه‌كی دكه‌ين دێ بێژيت: هه‌يڤ وه‌كی رويێ خوشتڤيا منه‌!

   ئاخفتن رێژا ره‌وشه‌نبيريا هه‌ر كه‌سه‌كی دياردكه‌ت ڤێجا دڤێت مروڤ يێ هوشيار بيت ده‌مێ د ئاخڤيت و هزرا خۆ بكه‌ت ل به‌ری ده‌ربڕينا هه‌ر په‌يڤه‌كێ و پرسيارا خۆ بكه‌ت ئه‌رێ ئه‌ڤ په‌يڤه‌ دێ چ مفا گه‌هينيته‌ من و يێ به‌رامبه‌ری من دێ چ هزر بۆ من كه‌تن؟!