بەهیا میری

 بەهیا میری

دەمێ کەرێ میری مری

هەمیا کرە بەهی و گری

کەیف و خۆشی ل گوندی نەما

بوون بیرهاتن دیلان و سەما

ل بنێ پیا تا پاتکا سەری

هەمیا یێ خۆ د ڕەشی وەرکری

ئێکی گۆت: ڕوحا وى بوو

کوترەکا سپی و فڕی

یێ دی گۆت: نەخێر

ملیاکەتان یا بری

گوندی هەمی یێ ب لەزن

دا بچن بۆ مزگەفتا مەزن

میر ڕاوەستا ل سەر میمبەرێ

گوندى ڕابوون وەک مەحشەرێ

دان عەمرەکێ ماقویل و ژير

ب دلەکێ دیل و ئخسير

گۆت: ئەزبەنی خەمگین نەبە

ئەم هەمی دێ مرین

لێ باش بزانە

ئيرو پێڤە ژ بۆ تە

 ئەم هەمی کەرین

بەیار قەرەنی

ته‌مامییا بابه‌تی

خەون

خەون

بلبلەك پوسيده و ژار

ئاوازا وي گری و زێمار

خەونا وی دێ چبه؟

گه ر دەركەتن ژ رێكەهێ نەبه

دەروێشەك ديندار و چاك

دلێ وی وەك بەفرێ سپی و پاك

خه ونا دێ چبه؟

گه ر خوه پاراستن ژ دوژەهێ نەبه

پێشمەرگەك دلێر و ئازا

ديتنا وی وەك سيمەرخ و

بازا

خەونا وی دێ چبه؟

گەر پاراستنا ئاخا ميرگەهێ نەبه

فەرمانبەرەک بەلەنگاز و ژار

خوەدی ويژدان و ئەمەكدار

خەونا وی دێ چبه؟

گه ر مووچەیێ سەرێ مەهێ

بەیار قەرەنی

ته‌مامییا بابه‌تی

رەوشەنبيرييا جگارە كێشانێ

 

رەوشەنبيرييا جگارە كێشانێ

    دەمێ گەنج دگەهيتە ژيێ سنێلەيێ, هەست دكەت كو ئەو دكاريت هەيڤێ ژ ئاسمانى ڤەكەت و بارانێ ژ ئەردى بەرەف ئاسمانى ببەت. و ئەو هەوڵەكا مەزن ددەت كو رەفتارێن وى وەكى يێن زەلامان بن ئانكو وەكى يێن بابێ وى بن بەلكو هندەك جاران ب رەفتارێن بابێ خۆ ژى رازى نابيت و دڤێت ڕابيت بئافراندنا هندەك رەفتارێن نوى و هزرا وێ چەندێ ناكەت كو ئەڤ رەفتارە دگەل داب و نەريتێن مللەتێ وى و رێمنايێن ئاينێ وى دگونجيێن ئان نە.

     جگارە كێشان ئێك ژ رەفتارێن بەر بەلاڤە د ناڤ جڤاكێ مە دا نە خاسمە د ناڤ چينا گەنجان دا. ئەگەرێن جگارە كێشانێ دزوورن. ئێك ژ وان ئەگەران ئەوە دەمێ گەنج جگارێ دكێشيت وێ هزرێ دكەت كو ئەو يێ گەهشتيە ژيێ زەلامينيێ و ئەو ئێدى خودان بڕيارە و هەر كارێ وى دڤێت ئەو دكاريت بكەت و ژ لايەكێ دى ڤە هندەك گەنج هەست دكەن ئەو ب ڤى كارى ل بن دەستهەلاتا خێزانا خۆ دەردكەڤن و ئێدى كەس نكاريت فەرمانان بدەتە وان.

   گەنجێن مە د ڤى سەردەمى دا د ڤەدەريەكا مەتەرسيدار دا دژين و هەستا داهێنان و ئافراندنێ ل دەف وان نينە ڤێجا ئەو ڤێ ڤالاتيێ ب هندەك رەفتار و زارڤەكرنێن كورە  پڕدكەن و جگارە كێشان ئێك ژ وان رەفتار و زارڤەكرنانە.

     ئەم هەمى د وێ باوەرێ داينە كو جگارە كێشان رەفتارەكا خرابە و چ مفاى ژێ نا بينين. لێ يا سەير و سەرەنجراكێش ئەوە كو دەمێ ئەم پرسيار ژ كەسەكێ جگارە كێش دكەين و د بێژين: ئەرێ تۆ دزانى جگارە كێشان بۆ تەندروستيا تە يا ب زيانە؟

    دێ ب دلەكێ پڕ باوەرى بەرسڤا مە دەت و بێژيت: بەلێ چ پێنەڤێت, ئەز وێ چەندێ باش دزانم. لێ ئەز يێ ل سەر ڤى كارى ڕاهاتيم و ئێدى ئەز نكارم بهێلم.

     ئەرێ ڤێ چەندێ چ بنەمايێن زانستى ل سەر هەنە ئانكو ئەڤە هزرەكە ئەو خۆ پێ رازى دكەن و ژ وى دۆرهێلێ ئەو كەفتينە تێدا خۆ رزگار دكەن.

  

* ئه‌ڤ گوتاره‌ ل گوڤارا (سیپه‌) به‌لاڤ بوویه‌

بەيار قەرەنى   

ته‌مامییا بابه‌تی

تەرەزان.... داستانا دارستانێ

 

تەرەزان.... داستانا دارستانێ

    ئێك ژ ناڤ و دەنگترين كەسان ل سەرانسەرى جيهانا ئەدەبى و سينەماييدا (تەرەزان) ـە. (تەرەزان) ئێكەم كەسە كە هەڤنياسينەك د ناڤ بەرا مروڤ و گيانەوەران دا پەيدا كرى.

    (ئێدگار رايس بۆرۆز) نڤيسەرێ چيروكا (تەرەزان),  دەمەكێ درێژ د بورينيت هەتا ناڤێ (تەرەزان) ژێدگريت. بۆرۆزى گرنگيەكا مەزن د دانا بۆ ناڤێ (تەرەزان)ـى. چەوا دێ ناڤەكى دانێتە ل سەر مروڤەكى د گەل مەيمينكان دژيت؟

   چەند روژ چوون و بۆرۆز يێ هزرا ناڤەكى دكەت, ناڤەكى د گەل دەنگ و فونەتيكا زمانێ مەيمينكان بگونجيت. زانينا بۆرۆزى بۆ نڤيسينا نوتا مەسيقى گەلەك هاريكاربوو بۆ ژێگرتنا ناڤەكێ گونجاى, هەتا ل دوماهييێ ناڤێ (تەرەزان) ژێگرتى, كە ناڤەكە مينا دەنگێ قيژيا گيانەوەرەكێ كيڤى يە.

    تەرەزان لاوەكێ جەحێل و خۆرتە, ژيێ وى (25) سالە. چيروكا وى دەستپێدكەت ل دەمێ زاروك.

    ئەفسەر (جون گرايستوك) د گەل هەڤژينا خۆ (ئەليس) ل سالا (1888) قەستا ئەفريقيا دكەن بۆ كارەكێ پەيوەنديدار ب حكومەتا بريتانى ڤە. د ناڤ وێ پاپۆرا (فوالدا) دا ئەوا ئەفسەر و هەڤژينا وى ل سەر, شەرەكێ مەزن رۆى د دەت و د ئەنجامدا گەلەك خەلك د مرن ڤێجا ئەفسەر د ترسيت ژ سزادانێ ئەگەر بزڤريت بۆ لەندەن. و ئەفسەر نەچار دبيت ل نيڤا رێيێ ژ پاپۆرێ بهێتە خار. ئەو و هەڤژينا خۆ قەستا دارستانێ دكەن. و رادبن بچێكرنا خانويەكێ بچيك. پشتى چەند روژان تەرەزان ژ دايك دبيت لێ دايكا وى گيانێ خو ژ دەست د دەت.

   ل دارستانێ ل نزيك وان جورەك ژ مەيمينكێن مەزن, مەزنتر ژ (گوڕێلا) دژيت. ميرێ ڤان جورە مەمينكان دگوتنێ (كرشوك) و كێشا وى (350) كيلو گرامە. تەڤ مەيمينكان د زانى كە هندەك بيانى يێن هاتينە دارستانێ. روژەكێ مەيمينك هێرشەكا مەزن د بەنە سەر خانويێ وان, د ئەنجامدا ئەفسەر دهێتە كوشتن و ئەگەر (كالا) نە بايە -ئەو مەيمينكا كور لێ مرى- دا تەرەزان ژى هێتە كوشتن.

   (كالا) يێ ئەو زاروك د گەل خۆ بر و ئەو هزر دكر كە مەيمينكەكا سپى يە, و ناڤ لێ دانا (تەرەزان). و رامانا ڤى ناڤى د زمانێ مەيمينكان دا (پيستێ سپى يە).

   و بڤى رەنگى تەرەزان مەزن دبيت و نچيرڤانەكێ ژير و چەلەنگ ژێ چێدبيت. و گيانەوەر هەمى ژێ د ترسن. هەتا ڤى دەمى تەرەزان هزر دكەت كە مەيمينكە. لێ روژەكێ ئەو دێمێ خو د ناڤ ئاڤێ دا دبينيت و بەرێ خۆ د دەتە هەڤالێن خۆ... نە وەكى وينە... هەست ب شەرمەكا مەزن دكەت. چەوا دێمێ وى هوسا يێ حليە...؟ چەوا دەڤێ وى هوسا يێ بچيكە...؟ و ددانێن وى هوسا يێن نەرمن...؟ و دەستێن وى...؟ و پێ يێن وى....؟ّ!

   چيروكەكا سەيرە, و يا سەيرتر نڤيسەرێ ڤێ چيروكێ كەسانەكێ نە خويندەوارە. لێ دەمێ ئەڤ چيروكە ل گوڤارەكێ ل سالا 1914 بەلاڤ دبيت, سەركەفتنەكا ئێگجار مەزن ب خۆڤە دبينيت.

   پشتى ڤێ پێنگاڤا سەركەفتى د چيروك نڤيسينێدا, بۆرۆز دەست ب نڤيسينا چەندين چيروكێن دى ژێر قارەمانيا (تەرەزان) دكەت. كە هندەك ژ وان ئەڤەنە: گيانەوەرێن تەرەزانى 1916, كورێ تەرەزانى 1917, تەرەزان و گەنجينەيێن ئوبار 1918, تەرەزان و چيروكێن دارستانا 1919, تەرەزان ميرێ دارستانێ 1928, تەرەزان و ميرنشينا بەرزە 1929, تەرەزان دانپێدانێ دكەت 1932, تەرەزان و شارێ زێرى 1933, تەرەزان و شێر 1934, تەرەزان و پڵنگ 1935, تەرەزان يێ د مەترسيێ دا 1936.

* ل گوڤارا (كورد زوم) به‌لاڤ بوویه‌

بەيار قەرەنى

ته‌مامییا بابه‌تی

هەلبەست... هەڤالێ دلسوز

 

هەلبەست... هەڤالێ دلسوز

هەلبەست كەڤنترين هەڤالە دگەل مروڤى ژيايى د كەيف و خوشيان دا و دهەمى كاودانادا ئامادە بوويە بارێ هەڤالێ خۆ هەلگريت و چ  جاران هەستا نەرازيبوونێ ل دەف پەيدا نەبوويە.

   هەلبەست هەڤالەكێ سەير و عەجێبگرتييە! هەر چەندە هەڤالەكێ راستگويە لێ چ جارا نەهێلايە كەس نزيكى سنورێن وى ببيت ئانكو هەوڵ بدەت كو پەردەيێ ل سەر نهێنيێن وى راكەت. 

هەر زانستەك ل سەر ڕۆيێ عەردى چەند تۆ خۆ نزيك بكەى دێ رۆهن و ئاشكەرا بيت لێ هەلبەستێ چەند تۆ خۆ نزيك بكەى دێ ئالۆز و بەرزە بيت.

نزيكترين هەڤال بۆ هەلبەستێ هەلبەستڤانن. و زۆربەيا هەلبەستڤانان-ئەگەر نە هەمى- ل سەر وێ هزرێ نە كە هەلبەست وەكى گولەكێ يە بێهنەكا خوش ژێ دئێت. ئانكو: وەكى هەيڤێ يە شەوق و رۆناهييەكا تازە ژێ دپەشيت.لێ ب مەرجەكى ئەم هزرا وێ بێهنا خوش نەكين كا ل كيرێ دئێت و ئەو رۆناهى چەوا دپەشيت. چونكە ئەگەر مە هزرا هەيڤێ كر و مە زانى كا چەوا ئەو هەمى پارچەكا مەزنە ژ چيايان و كەڤران, چ پێنەڤێت دێ پێشەمان بين.

   ڤێجا دڤێت ئەم داخازا لێبورينێ ژ هەلبەستێ بكەين چونكە مە زولمەكا مەزن يا لێ كرى دەمێ مامۆستايێن مە ل قوتابخانێ دگوتە مە : هەلبەست چەند ئاخفتن و گوتنەكن ب كێش و سەروا دئێنە دەرێ.بێى كو دياربكەن كا ئەڤ ئاخفتنە چ جورە ئاخفتنن ئانكو د چ ئاست دا نە.

چەوا ئەم دێ قەفتەكا گولا ئينين و بێژين ئەڤە بيستانە؟! چەوا ئەم دێ هندەك تيشكێن هەتاڤێ ئينين و بێژين ئەڤە ئاگرە؟!

دڤێت هەلبەست هەڤپەيمانەكێ گرێدەت دناڤ بەرا كۆمەكا پەيڤان دوير ژ وان پەيڤێن روژانە د ئاخفتنا ئاسايى دا ئەم دكارئينين و دوير ژ هەژمار و روبەر و پيڤانێ.

ئەگەر كەسانەكێ ئاسايى ڤيا هەستا خۆ دەرببڕيت بەرامبەر بێهنا گولاڤا خوشتەڤيا خۆ , دێ بێژيت:

                    - بێهنا گولاڤا تە يا خوشە.

لێ ئەگەر هەلبەستڤانەكى ڤيا هەستا خۆ دەرببڕيت , دێ بێژيت:

                     -بێهنا گولاڤا تە دگوتە من سپێدە باش!!    

كەسانێ ئاسايى ئاخفتنەكا ئاسايى بكارئينا هەروەكى ئەو هەمى رۆژێ بكاردئينيت.

لێ هەلبەستڤانى هندەك پەيڤێن نە ئاسايى بكارئينان دەمێ ڤيايى هەستا خۆ دەرببڕيت بەرامبەر وێ بێهنا خوش. هەلبەستڤانى هەڤپەيمانەك ئاڤاكر دناڤ بەرا هەستێ بێهنێ و هەستێ گوهلێبوونێ. هەروەسا وى حەز دكر ب ئەندامێ گوهلێبوونێ هەست ژ بێهنێ بكەت و ب ئەندامێ بێهنێ هەست ژ دەنگى بكەت.و ئەڤە ژى نە هزرەكا ئاساييە.و ل ڤێرێ جياوازى دناڤ بەرا ئاخفتنا ئاسايى و هەلبەستێ ديار دبيت. و ب ڤى رەنگى ئەم دێ شێين بێژين كا كى ژ هەلبەستان د ئاستەكێ باش دا نە و كى ژى دئاستەكێ باش دا نينە.

بەيار قەرەني

ته‌مامییا بابه‌تی